Integratie in Nederland

Veelkleurig mozaïek of multicultureel drama? De meningen zijn verdeeld over de metamorfose die Nederland in de afgelopen decennia onderging. NOVA haakt in op de discussie met een bijlage op de NOVA-site.

In de jaren zestig raakt de Nederlandse arbeidsmarkt oververhit. Er is veel werk, met name in de zware industrie. Door een groot tekort aan personeel werven veel bedrijven arbeidskrachten in landen rondom de Middellandse Zee. Eerst in Joegoslavië, Griekenland, Spanje en Italië, later ook in Turkije en Marokko. Aanvankelijk komen uitsluitend alleenstaande mannen naar Nederland. Omdat het verblijf van de zogenaamde gastarbeiders maar tijdelijk is, worden ze ondergebracht in pensions en barakken.

Figures Nederland telt ruim 16 miljoen inwoners. Daarvan komen er 1,6 miljoen uit een niet-westers land. De verwachting is dat dat aantal halverwege deze eeuw vier miljoen is. (Bron: CBS)

Blijvers
Iedereen veronderstelt dat de buitenlanders in korte tijd zoveel mogelijk geld willen verdienen en uiteindelijk weer terugkeren naar hun vaderland. Tot ver in de jaren zeventig ontwikkelt de overheid dan ook geen beleid om de integratie van de nieuwkomers te bevorderen. Alles is gericht op huisvesting, werkverschaffing en terugkeren.

Maar halverwege de jaren zeventig gaat de economie achteruit en neemt de werkloosheid toe. De nieuwkomers keren niet terug naar hun land omdat daar de economische situatie vaak nog slechter is. De gastarbeiders blijken geen gasten meer te zijn, maar blijvers; ze kiezen voor een permanent verblijf in Nederland en laten hun gezinnen overkomen. Vanaf 1975 wordt de werving van gastarbeiders gestopt en worden de toelatingseisen voor nieuwkomers aangescherpt.

Integratie wordt vanaf eind jaren zeventig een politiek agendapunt. Een deel van de nieuwkomers, zoals de Spanjaarden en de Italianen, blijkt allang geïntegreerd. Turken, Marokkanen en de islamitische Surinamers hebben daarentegen inmiddels eigen gemeenschappen gevormd buiten de bestaande Nederlandse sociale structuren. En ondertussen is de burger zich nog maar nauwelijks bewust van de nieuwe Nederlanders. Wat de islam inhoudt, blijft voor de meeste Nederlanders onbekend.

Illegalen
De strengere toelatingseisen ten spijt, komen ook veel buitenlanders illegaal naar Nederland. Ze zijn een gemakkelijke prooi voor werkgevers: ze 'bestaan' niet en hebben dus geen rechten. In de jaren tachtig en negentig maakt de democratisering van het luchtvervoer het voor velen gemakkelijker om het vaderland te ontvluchten. Daardoor komen er jaarlijks duizenden asielzoekers naar Nederland.

Facts * Allochtonen gaan vaker naar de huisarts dan autochtonen; * allochtone vrouwen maken minder gebruik van kraamzorg; * allochtone ouderen maken minder gebruik van ouderenzorg. (Bron: CBS)

Het wegvallen van het IJzeren Gordijn, de slechte economische situatie in Oost-Europa en etnische oorlogen op de Balkan zorgen opnieuw voor de komst van grote groepen vluchtelingen. Bij hen, en vooral bij Afrikanen en Aziaten, is het vaak moeilijk vast te stellen wat de werkelijke reden van hun komst is.

Sommige illegalen vinden desondanks werk, krijgen een sofinummer en betalen belasting en premies. In 1998 maakt de Koppelingswet dat onmogelijk. Voor ingeburgerde illegalen die zes jaar onafgebroken hebben gewerkt en belasting hebben betaald, komt er een witwasregeling: ze krijgen alsnog een werk- en verblijfsvergunning.

Islam
Aandacht vanuit de samenleving voor de islam ontstaat pas eind jaren tachtig. De Brits-Indiase schrijver Salman Rushdie publiceert het boek 'De Duivelsverzen', waarin hij de islam bekritiseert. Dit veroorzaakt een storm van kritiek in de islamitische wereld. De Iraanse leider Khomeini spreekt met een fatwa een doodvonnis uit over de schrijver. Rushdie moet onderduiken.

Door de affaire is er voor het eerst interesse in de islamitische gemeenschap in Nederland, maar de toon is gezet; de islam wordt geassocieerd met extremisme en boezemt veel Nederlanders angst in.

Figures Ongeveer zeventig procent van alle allochtonen woont in de Randstad. De verwachting is dat binnen enkele jaren de helft van de bevolking in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht van allochtone afkomst is. (Bron: CBS)

De aanslagen van 11 september 2001 en de recente bedreigingen aan het adres van de Somalische politicologe Ayaan Hirshi Ali, die de positie van vrouwen binnen de islam bekritiseert, hebben het beeld van de islam als intolerante religie bij veel Nederlanders versterkt. Ook politicus Pim Fortuyn brengt het debat over de betekenis van de islam in de politiek door het in een 'achterlijke cultuur' te noemen.

Er wonen nu 1,6 miljoen niet-westerse allochtonen in Nederland. De verwachting is dat dat er over tien jaar ruim twee miljoen zijn. Om in kaart te brengen wat precies de effecten van dertig jaar integratiebeleid zijn, stelt de Tweede Kamer in 2003 de commissie-Blok in. Die moet onderzoeken wat het beleid heeft betekend voor Nederland en welk beleid er in de toekomst gevoerd moet worden. Op 19 januari presenteert de commissie haar conclusies.