Dit is het NOVA-archief. Vind en bekijk de NOVA-reportages, dossiers, en opinie-artikelen.

Ongecensureerde timeline Politiek in 2002 ANP

19 dec 03

Politiek in 2002: Moord, ruzies en crises 

Een moord, twee kabinetscrises en een grote nieuwe partij, waarin het voortdurend chaos is - de Nederlandse politiek schudde het afgelopen jaar op haar grondvesten. Er speelden zich dingen af die niemand voor mogelijk kon houden. Een chronologisch overzicht:

20 januari: Pim Fortuyn wordt lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam voor de gemeenteraadsverkiezingen

9 februari: Lijsttrekker Fortuyn van Leefbaar Nederland maakt in de Volkskrant duidelijk dat het verbod op discriminatie uit de Grondwet moet worden geschrapt. Het leidt een dag later tot zijn gedwongen vertrek bij Leefbaar Nederland

15 februari: Fortuyn begint een eigen partij, de Lijst Pim Fortuyn

6 maart: Fortuyn is met zijn Leefbaar Rotterdam de grote winnaar van de gemeenteraadsverkiezingen. Een nachtelijk televisiedebat met de landelijke lijsttrekkers verloopt voor PvdA-lijsttrekker Melkert en in mindere mate voor VVD-leider Dijkstal rampzalig. Fortuyn zet met name Melkert in zijn hemd. Kok spreekt enkele dagen later van "een gele kaart'' van de kiezers voor het paarse kabinet.

14 maart: Demonstranten gooien taarten in het gezicht van Fortuyn bij de presentatie van zijn boek De puinhopen van acht jaar Paars in het Haagse perscentrum Nieuwspoort. "Op naar de nul zetels'', schreeuwen ze. Fortuyn roept premier Kok en andere politici op hem niet langer te 'demoniseren' en te zorgen voor zijn veiligheid.

21 maart: De LPF presenteert haar kandidatenlijst voor de Tweede-Kamerverkiezingen. Fortuyn is er niet in geslaagd 'grote namen' te strikken. Alleen ex-Europarlemtariër Janssen van Raay, op de derde plaats, heeft politieke ervaring.

16 april: het tweede kabinet-Kok treedt af na het NIOD-rapport over de val van de moslimenclave Srebrenica.

22 april: Fortuyns Leefbaar Rotterdam, CDA en VVD sluiten een coalitieakkoord in Rotterdam. De PvdA zit voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog niet in het college.

27 april: Een noviteit: een televisiedebat tussen de lijsttrekkers in de pauze van de Soundmixshow. De meeste leiders vinden het helemaal niets. Het publiek roept Fortuyn uit tot winnaar.

6 mei: Fortuyn wordt op het Mediapark in Hilversum doodgeschoten. Nederland is geschokt. Een woedende menigte verzamelt zich bij het Binnenhof. De woede richt zich vooral op linkse politici die bij zouden hebben gedragen aan een klimaat waarin Fortuyn kon worden vermoord. LPF'er Herben suggereert dit in een eerste opwelling ook, maar komt daar later op terug. Premier Kok roept op de televisie op de kalmte te bewaren. Minister De Vries (Binnenlandse Zaken) zegt dat er geen concrete aanwijzingen waren dat Fortuyn gevaar liep.

7 mei: Na overleg met de familie van Fortuyn en een delegatie van de partij op het Catshuis beslist het kabinet dat de verkiezingen op 15 mei gewoon doorgaan. De verkiezingscampagne wordt stilgelegd.

10 mei: Na een massaal eerbetoon in Rotterdam en langs de wegen waarlangs de rouwstoet gaat, wordt Fortuyn op de begraafplaats in Driehuis begraven

13 mei: LPF-partijvoorzitter Langendam vindt dat PvdA en GroenLinks verantwoordelijk zijn het klimaat waarin Fortuyn kon worden vermoord. In een interview in het Parool zegt hij: "De kogel kwam van links, niet van rechts''.

13 mei: Een Nipo-peiling voorspelt een groot zetelverlies voor de PvdA. De LPF zou uitkomen op 28 zetels. Het CDA stijgt naar 31 zetels en zou de grootste partij worden.

14 mei: Het Openbaar Ministerie ontvangt van de advocaten Spong en Hammerstein een aanklacht tegen journalisten en politici wegens aanzet tot haat tegen Fortuyn.

14 mei: Het kabinet besluit een commissie onder leiding van de vroegere president van het Amsterdamse gerechtshof mr. H. van den Haak onderzoek te laten doen naar de beveiliging van Fortuyn.

15 mei: Verkiezingen. De LPF komt uit het niets met 26 zetels in de Tweede Kamer. Dat is nog nooit eerder vertoond. Het CDA (43 zetels) en de SP (9) zijn de andere winnaars. Het dramatische verlies voor PvdA en VVD leidt tot het aftreden van de lijsttrekkers Melkert en Dijkstal. Van Nieuwenhoven en Zalm volgen hen op. Ook GroenLinks, D66, ChristenUnie en SGP verliezen. Leefbaar Nederland komt als tweede nieuwkomer met twee zetels in de Kamer.

16 mei: Mat Herben, begonnen als woordvoerder van Fortuyn, wordt gekozen tot politiek leider van de LPF.

17 mei: CDA'er Donner wordt door koningin Beatrix gevraagd te onderzoeken of een kabinet van CDA, LPF en VVD mogelijk is.

23 mei: Na eerdere aarzelingen schuift ook de VVD aan bij informateur Donner om te onderhandelen over een CDA-LPF-VVD-kabinet.

25 mei: PvdA'er Melkert blijkt tijdens de verkiezingscampagne een doorgeladen pistool te hebben ontvangen. Ook andere politici als Rosenmöller (GroenLinks) en Herben (LPF) worden bedreigd.

19 juni: Na vier weken onderhandelen bereiken de onderhandelaars Balkenende (CDA), Herben (LPF) en Zalm (VVD) een belangrijke doorbraak in de formatie. Ze worden het eens over een nieuw zorgstelsel. Daarmee is het nieuwe regeerakkoord bijna een feit.

3 juli: Informateur Donner stuurt de tekst van het regeerakkoord naar de Tweede Kamer. De fracties van CDA, LPF en VVD zijn tevreden, de andere fracties niet. De plannen roepen ook veel weerstand op bij maatschappelijke organisaties.

3 juli: Na wekenlang geruzie wordt de bestuurscrisis in de LPF bezworen. De bestuursleden en LPF'ers van het eerst uur, Langendam en Dost, stappen op. Vastgoedondernemer Ed Maas gaat als interim-partijvoorzitter orde op zaken stellen.

4 juli: Koningin Beatrix benoemt CDA-leider Balkenende tot formateur. De aanstaande premier krijgt tot taak een kabinet samen te stellen.

8 juli: De verdeling van kabinetsposten gaat moeizaam. De VVD claimt het ministerie van Onderwijs en weigert in te stemmen met Balkenendes voorstel.

9 juli: De LPF-fractie dwingt haar onderhandelaar Herben minimaal Financiën, Justitie of Binnenlandse Zaken binnen te halen. De formatie zit in een impasse.

10 juli: Formateur Balkenende en de onderhandelaars Van der Hoeven (CDA), Zalm (VVD) en Herben (LPF) bereiken een akkoord over de verdeling van de posten in het kabinet. De LPF-fractie gaat later op de dag echter niet akkoord. Ze stuurt Herben terug naar de onderhandelingstafel. Na een nieuw gesprek tussen Herben en Balkenende is de LPF-fractie nog niet tevreden. Ze fluit Herben opnieuw terug.

11 juli: Er wordt toch nog een akkoord bereikt over de verdeling van kabinetsposten. De LPF krijgt deels haar zin met onder meer een minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie.

11 juli: De CDA-fractie kiest Maxime Verhagen als haar nieuwe voorzitter. Hij volgt Balkenende op.

16 juli: Als laatste heeft ook de LPF haar ploeg bewindslieden voor het nieuwe kabinet rond. Toekomstig premier Balkenende nodigt ze allemaal uit voor een gesprek.

18 juli: Opnieuw bestuursperikelen bij de LPF. Het interim-bestuur wil af van de oude bestuursleden

22 juli: Koningin Beatrix beëdigt het kabinet-Balkenende na 68 dagen formatie. De premier zegt een stabiel kabinet te verwachten dat als team gaat opereren. LPF-staatssecretaris Bijlhout treedt nog diezelfde avond af. Ze loog in haar 'sollicitatiegesprek' met Balkenende over haar verleden bij de Surinaamse volksmilitie. Bijlhout is de kortstzittende staatssecretaris ooit.

26 juli: Premier Balkenende spreekt de regeringsverklaring uit. Duidelijkheid en daadkracht is het motto van het kabinet.

3 augustus: LPF-minister Heinsbroek (Economische Zaken) gaat dwars tegen het strategisch akkoord in door voor meer lastenverlichting te pleiten.

6 augustus: Slechts iets meer dan een kwart van de Nederlanders denkt dat het kabinet-Balkenende de rit uitzit, volgens een peiling van Netwerk.

8 augustus: LPF-fractievoorzitter Herben kondigt zijn aftreden aan naar aanleiding van kritiek uit de fractie.

16 augustus: Het kabinet draagt de gevallen PvdA-leider Melkert voor als bewindvoerder bij de Wereldbank.

20 augustus: Harry Wijnschenk wordt gekozen tot fractievoorzitter van de LPF.

23 augustus: LPF-minister Nawijn (Vreemdelingenbeleid) lanceert zijn eerste proefballon. Hij wil criminele Marokkaanse jongeren met een Nederlands paspoort het land uitzetten. Balkenende fluit Nawijn terug.

6 september: Balkenende roept de LPF-ministers in de ministerraad op een einde te maken aan het gedoe, waartoe ze voortdurend aanleiding geven.

17 september: Balkenende roept LPF-minister De Boer (Verkeer) tot de orde die pleit voor het gedogen van kleine verkeersovertredingen.

19 september: LPF-fractievoorzitter Wijnschenk haalt zich de woede op de hals van de coalitiegenoten CDA en VVD door te blunderen bij de algemene politieke beschouwingen.

26 september: LPF-Kamerlid De Jong dreigt op te stappen uit onvrede over de machtsverhoudingen in de fractie. Na overleg met partijvoorzitter Maas besluit ze te blijven. Maas kondigt aan dat de bezem door de fractie moet.

30 september: LPF-fractievoorzitter Wijnschenk kondigt aan orde op zaken te stellen in de fractie en schuift minister Heinsbroek naar voren als nieuwe LPF-leider. Heinsbroek, de LPF fractie en het LPF-bestuur voelen zich overvallen.

1 oktober: De LPF-Kamerleden De Jong en Eberhard worden uit de fractie gezet nadat De Jong de machtsverhoudingen en organisatie heeft bekritiseerd. Een dag later gaan ze door als tweemansfractie in de Tweede Kamer.

3 oktober: De problemen in de LPF dreigen over te slaan op het kabinet omdat Heinsbroek kiest voor Wijnschenk en vice-premier Bomhoff (ook LPF) voor partijvoorzitter Maas, die Wijnschenk incapabel vindt.

4 oktober: Het kabinet stuurt de Tweede Kamer een briefje met de tekst: In antwoord op de mondelinge vragen van Rosenmöller e.a. groeten wij u in gezamenlijkheid en eenheid vanuit de ministerraad. Bij het briefje hoort een ansichtkaart met foto van de Trêveszaal en de handtekeningen van alle ministers.

5 oktober: Maas vervroegt de bestuursverkiezing van 23 november tot 19 oktober. Provinciale LPF-besturen willen af van Wijnschenk, zo maken ze duidelijk tijdens LPF-crisisoverleg in Utrecht. Wijnschenk en Heinsbroek, die de lezing van Bomhoff over de crisis "gelul'' noemt, vertrekken samen in de Bentley van Heinsbroek. Herben wordt genoemd als opvolger.

10 oktober: Ruzie Bomhoff en Heinsbroek loopt verder op. De LPF-bewindslieden houden crisisoverleg zonder het tweetal.

13 oktober: VVD-leider Zalm vindt dat Balkenende moet ingrijpen als Bomhoff en Heinsbroek hun vete niet bijleggen. De LPF-bewindslieden komen opnieuw in crisisoverleg bijeen. Deze keer zijn Heinsbroek en Bomhoff er bij.

14 oktober: De LPF schakelt de externe adviseurs hoogeleraar Van Schendelen en VVD-coryfee Wiegel in om de lucht te klaren.

15 oktober: Het kabinet komt direct na de uitvaart van prins Claus bijeen voor crisisberaad. De val van het kabinet dreigt. De LPF ministers De Boer en Nawijn hebben als laatste redmiddel de hun collega's Heinsbroek en Bomhooff verzocht op te stappen.

16 oktober: Het kabinet-Balkenende valt na 87 dagen door de chaos in de LPF. Premier Balkenende en de coalitiepartijen CDA en VVD hebben geen vertrouwen meer in de partij. De LPF-ministers Heinsbroek en Bomhoff nemen ontslag. LPF-fractievoorzitter Herben, die Wijnschenk opvolgt, geeft VVD-leider Zalm de schuld van de val van het kabinet. Hij had signalen ontvangen dat het kabinet nog te redden was met het vertrek van Bomhoff en Heinsbroek. Balkenende ontkent dat. De premier en de LPF krijgen zware kritiek van de Tweede Kamer. De premier wordt hoogst kwalijk genomen dat hij het kabinet voor crisisoverleg bijeen riep op de dag van de uitvaart van prins Claus. Uit een peiling van SBS blijkt dat de LPF nog vier van de 26 zetels over heeft.

17 oktober: Minister Nawijn is in beeld als partijleider van de LPF. Hij wil er nog over nadenken.

20 oktober: Jeltje van Nieuwenhoven wil alsnog meedingen naar het lijsttrekkerschap van de PvdA, nadat ze zich eerder terugtrok voor de verkiezing. De Tweede-Kamerleden Bos en Klaas de Vries en de Leidse hoogleraar Jouke de Vries zijn de andere kandidaten.

21 oktober: De Rijksvoorlichtingsdienst maakt bekend dat de Tweede-Kamerverkiezingen op 22 januari 2003 worden gehouden. De LPF bewindslieden hadden aangedrongen op een lijmpoging, maar Balkenende, CDA-fractievoorzitter Verhagen, VVD-leider Zalm en de adviseurs van de koningin zien daar niets in.

22 oktober: Voormalig LPF-minister Heinsbroek overweegt mee te doen met de verkiezingen met een nieuw partij, de Lijst Nieuwe Politiek (LNP). Oud-LPF-fractievoorzitter Wijnschenk is zijn bondgenoot. Volgens de LPF pleegt Heinsbroek verraad. De SP stijgt volgens een NIPO-peiling van negen naar vijftien zetels.

25 oktober: Ex-imam Abdullah Hasselhoef en voormalig LPF-Kamerlid De Jong melden een eigen partij aan bij de Kiesraad, respectievelijk de Gemeenschaps Partij en De Conservatieven.nl. Ex-voorzitter Jan Nagel van Leefbaar Nederland komt met Nieuw Nederland.

31 oktober: De somalische politicologe Ayaan Hirsi Ali stapt over van de PvdA naar de VVD en krijgt de zestiende plaats op de VVD-lijst voor de verkiezingen. Ze werd met de dood bedreigd na uitlatingen over de emancipatie van moslimvrouwen.

2 november: De PvdA neemt in schouwburg Carré afscheid van voormalig premier Kok, die vindt dat er onverantwoorde avonturiers in het kabinet zitten.

7 november: Ex-LPF-minister Heinsbroek ziet af aan deelname aan de verkiezingen. Hij kan geen goede kandidaat-Kamerleden vinden. 12 november: De PvdA-leden kiezen Kamerlid Bos tot nieuwe lijsttrekker.

15 november: GroenLinks-leider Rosenmöller kondigt aan na de verkiezingen uit de politiek te stappen onder meer naar aanleiding van de berdreigingen aan zijn adres. Aanvankelijk had hij zich bereid verklaard opnieuw lijsttrekker te worden. Tweede-Kamerlid Halsema volgt hem op.

19 november: LPF-minister Nawijn mag ondanks keiharde kritiek van premier Balkenende en de Tweede Kamer aanblijven na zijn omstreden uitspraken over de herinvoering van de doodstraf.

22 november: Leefbaar Nederland-voorzitter Jetten schuift Tsjakka-goeroe Emile Ratelband naar voren als lijsttrekker. De al gekozen lijsttrekker Teeven, die volgens Jetten te saai is, is woedend en weigert mee te doen aan een "kermisattractie''

3 december: Het LPF-bestuur, met Maas en strafpleiter Hammerstein, wordt opnieuw door de achterban gekozen nadat de rechter hun eerdere verkiezing onrechtmatig verklaarde.

7 december: Het LPF-congres wijst fractievoorzitter Herben aan als lijsttrekker, nadat LPF-minister Nawijn zich teruggetrokken heeft. Hij heeft schoon genoeg van de politiek.

8 december: Leefbaar Nederland kiest tijdens een chaotisch verlopen congres onverwacht de onbekende Haitske van de Linde als lijsttrekker. Ze verslaat Ratelband. De al eerder tot lijsttrekker gekozen Teeven stapt op.

10 december: LPF-minister Nawijn overleeft ternauwernood een motie van wantrouwen na laatdunkende uitspraken over het functioneren van de Tweede Kamer.

10 december: De inschrijving voor de verkiezingen van 22 januari volgend jaar sluit. Twintig partijen doen mee, waaronder Ratelband met een eigen lijst

12 december: Defensie-minister Korthals (VVD) treedt af nadat de parlementaire enquêtecommissie Bouwnijverheid in haar eindrapport concludeert dat hij de Tweede Kamer onjuist geïnformeerd heeft over een schikking in de fraudezaak rond de Schipholtunnel.

17 december: De commissie-Van den Haak, die onderzoek deed naar de beveiliging van Fortuyn, concludeert dat de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) heeft verzuimd een dreigingsanalyse te maken van de risico's die Fortuyn liep. Oud-minister De Vries van Binnenlandse Zaken had de AIVD meer achter de broek moeten zitten. Het kabinet is het niet eens met deze conclusie. Ook stelt Van den Haak dat Fortuyn beveiliging had moeten krijgen. De dreigingen aan zijn adres waren voldoende reden hem vanaf februari te beschermen. Fortuyn zelf wees beveiliging stelselmatig af. De LPF heeft er ook niets aan gedaan.

18 december: Ex-LPF-minister Bomhoff citeert in zijn boek Blinde ambitie uit de vertrouwelijke kabinetsvergaderingen en schendt daarmee het ambtsgeheim. Op verzoek van Balkenende stelt het Openbaar Ministerie een onderzoek in. Bomhoff haalt in het boek hard uit naar Heinsbroek, Zalm en Balkenende.
(Bron: ANP)

 
 

Extra Informatie

  •  
  •  

Het NOVA Archief

Vind en bekijk de reportages die zijn uitgezonden in NOVA in het NOVA-archief.

NOVA Archief