Commentaar: de spagaat van 'De Grote Donorshow'
2 jun 07
And the winner is...
Wat moet je als eenvoudige kijker nog geloven? Niets is ondenkbaar in de wereld van Big Brother en Spuiten
en slikken. Alles kan in het land waar de dieren een eigen partij hebben en drugs zijn toegestaan. En dus
kijkt geen mens nog op als BNN iets nieuws verzint dat de goede smaak tart, de grenzen van de ethiek opzoekt
- als die grenzen er zijn.
De Grote
Donorshow. Een doodzieke vrouw die, live op de televisie, met hulp van de kijkers een keuze maakt
uit drie patiënten die met smart wachten op een donornier. Haar nier.
Niemand verbaasd; iedereen geschokt. Kamerleden die de regering opgewonden vragen om ingrijpen. Cameraploegen
van Tokio tot Toronto die afreizen naar Aalsmeer. De ogen van de wereld zijn weer eens op Nederland
gericht..
Het is allemaal een wrange grap gebleken. Geen grap eigenlijk - al had BNN-oprichter en voormalig
nierpatiënt Bart de Graaff er vast hard om gelachen. Maar wrang is het zeker - met opzet zelfs. Want,
benadrukt BNN, niets is cynischer dan een
Kamerlid dat de ethicus uithangt als het gaat om een
televisieshow, maar niet thuis geeft als het aankomt het invoeren van een wet die een antwoord biedt op het
schreeuwende tekort aan donoren. En daarmee ook passief bijdraagt aan het instandhouden van de illegale
donorhandel en alle daaraan gepaarde misdaden.
Geen grap dus, maar wel een geslaagde. Niet zozeer vanwege de 1,2 miljoen kijkers en de aandacht van meer dan
100 journalisten uit binnen- en buitenland, maar wel vanwege de nationale en internationale aandacht die BNN
op het donorprobleem heeft gevestigd.
De winnaars zijn bekend. BNN. En de patiënten die wachten op een donor - zij kunnen hopen op nieuwe
kansen. Maar hoe zit het met die kijker? Hij weet het niet meer, en zit in een geestelijke spagaat. Want
alles kan. En dus kan ook alles bedrog zijn. Het is een spagaat die heel wat mensen in verwarring
brengt.
NRC Handelsblad volgde tijdens de uitzending een aantal
kijkers. Zoals een neurochirurg die na een kwartiertje zegt`: "Verschrikkelijk. Wie heeft deze vrouw gezegd
dat ze doodgaat? (..) Ze kan net zo goed nog vijf jaar leven. Ze heeft die nier zelf nodig." En na afloop,
als het allemaal een grap blijkt te zijn: "IJzersterk. Geniaal". En ook mediaminister Plasterk sprak van een
" fantastische stunt".
Niet iedereen reageerde zo sportief. CDA-kamerlid Joop Atsma, die Plasterk had gevraagd de donorshow te
verbieden bleef knorren over een smakeloze uitzending, die er niet had mogen komen. En ook onder de
(buitenlandse) journalisten klinken na afloop een paar harde vloeken. "Shit. Bullshit. We hadden thuis kunnen
blijven".
Op de redactie van NOVA was de skepsis al eerder binnengeslopen. Argwaan die naarmate de uitzending vorderde
bevestiging vond in de wijze waarop de show vorm kreeg. Het was allemaal te hard, te glad geproduceerd. Ook
de opmerking van BNN dat we er vooral de laatste vijf minuten bij moesten blijven, was een vingerwijzing.
Sommige redacteuren meenden in de donor een actrice uit een reclamespotje ter herkennen, maar ook driftig
gegoogle leverde NOVA geen harde bewijzen van het bedrog voor het einde van de uitzending. Die wedstrijd
verloren we, samen met alle andere twijfelaars - en daar was het BNN ook om te doen, want zolang niemand wist
dat er sprake is van een toneelstukje, moest iedereen er op z'n minst rekening mee houden dat het allemaal
bloedige ernst kon zijn.
Dat gold voor premier Balkenende - die misschien wel twijfelde, maar tot
vlak voor de uitzending toch maar meezong in het koor van tegenstanders. Het gold ook voor NOVA, dat zich
onbekommerd liet meeslepen in de door BNN gecreëerde donorhype. Woensdag kwam deze rubriek met het
verhaal van
een nierpatiënte - zelf arts - die voor haar
probleem een fatsoenlijke en legale uitweg dacht te hebben gevonden in Pakistan. Daar, is haar verhaal,
zijn donoren te vinden die bereid zijn een nier af te staan. Nee, niet voor geld of onder dwang, maar
vrijwillig. Omdat ze nu eenmaal bereid zijn te geven.
De vraag is of het klopt. We hebben geen reden te twijfelen aan de oprechtheid van de patiënte, maar we
kunnen ook niet uitsluiten dat ze te snel heeft willen geloven in de theorie van deze geefcultuur en zich
iets op de mouw heeft laten spelden. Een veeg teken is dat kort geleden een
negental orgaanhandelaren zijn opgepakt, uitgerekend in
Pakistan. Maar ook dat bewijst niets, behalve dan dat er geld te verdienen is aan menselijke organen.
Voor een programma als NOVA is dat zoiets als een openstaande rekening. Als het even kan moeten we het
uitzoeken; dat zijn we aan onze stand - en de kijkers - verplicht. Wordt dus vervolgd. Want in een wereld
waar alles kan en ook alles bedrog kan zijn, tellen uiteindelijk de feiten - geschraagd door een kritische
geest, die zich niet laat bedwelmen door absoluut geloof of heilige verontwaardiging. Dat heeft een weekje
BNN-opwinding duidelijk gemaakt. Ook dat is winst.