Interview Bert Molenaar

Journalist Bert Molenaar maakte een gedramatiseerde documentaire over suïcide.‘Dag Mams’ laat vooral zien wat een zelfmoord met de nabestaanden doet.

Een jonge vrouw - blond haar, bruin jasje - stapt de trein in en begint tegen de camera te praten: "Nabestaanden stellen altijd twee vragen: 'waarom', is de eerste. 'Was het mijn schuld', is de tweede vraag." De kijker ziet haar daarna de trein weer uitstappen en het spoortalud opklimmen. Even later is ze dood. Overreden door de trein.

De vrouw die zich voor de trein werpt, is actrice Catrien van Boxel. Ze speelt in de gedramatiseerde documentaire 'Dag Mams' van Bert Molenaar, die vanavond wordt uitgezonden. De alinea's die Van Boxel op haast poëtische wijze voordraagt zijn door Molenaar aan elkaar geschreven, maar ze zijn allemaal op waarheid gebaseerd. De teksten stammen uit interviews met experts, uit afscheidbrieven van zelfmoordenaars en uit gesprekken met de nabestaanden.

Ook het personage van Van Boxel is niet geheel verzonnen. Het is afgeleid van een vrouw die daadwerkelijk voor de trein is gesprongen. Molenaar vond haar door een telefoontje van de spoorwegpolitie. "Ik wilde graag de stoffelijke resten van een treinzelfmoordenaar filmen", legt hij uit. "Tijdens het werk aan mijn documentaire reed ik vaak langs plekken waar veel zelfdodingen gebeuren. De eenzaamheid en triestheid die je op dat soort plaatsen voelt, wilde ik vasthouden." Vijf maanden sliep Molenaar met zijn camera naast zijn bed, totdat hij het telefoontje kreeg: "Er is weer een springer."

De vragen die de vrouw in de film half aan zichzelf, half aan het publiek stelt, zijn ook de vragen die Molenaar met 'Dag Mams' probeert te beantwoorden. Waarom? En was het mijn schuld? Zeven jaar is de journalist, die onder andere voor Zembla en Nova werkte, met het onderwerp bezig geweest. Molenaar heeft tientallen nabestaanden, die vaak nog in shock verkeerden, via rouwadvertenties weten te benaderen. Hij laat fragmenten van de gesprekken met zeven nabestaanden zien. Ze vertellen voor de camera over hun angsten en schaamtegevoelens, over hun laatste dagen met 'de zelfmoordenaar' en over hun herinneringen aan hem of haar. Een van de nabestaanden die Molenaar geïnterviewd heeft, is de moeder van de jonge vrouw die voor de trein sprong. Ze haalt het laatste telefoongesprek met haar dochter aan: "Ik zei tegen haar 'Tot ziens meisje'. En zij zei 'Dag mams.'

Waarom heb je besloten je aan zo'n zwaar onderwerp als zelfdoding te wagen?
"Het was en is voor mij onbegrijpelijk dat we in Nederland zomaar 1600 suïcidedoden per jaar accepteren terwijl we er alles aan doen om verkeersslachtoffers te voorkomen. We nemen geen maatregelen om zelfmoordenaars van hun daad af te houden. Er staan bijvoorbeeld geen hekken langs spoorwegen. Hiermee zouden we ongeveer de helft van de zelfmoorden kunnen voorkomen."

Is uw doel met Dag Mams het zelfmoordprobleem in Nederland op te lossen?
"Nee, zeker niet. Daarvoor is het te groot. Ik ben ook realistisch genoeg om te weten dat een programma geen problemen oplost. Ik wil alleen dat we beginnen over zelfdoding te praten. Dag Mams is een begin."

U beschrijft in de documentaire in detail een aantal mogelijkheden om zelfmoord te plegen. Ook toont u beelden van een suïcideslachtoffer. Zet dit niet juist aan tot zelfmoord?
"Ik zie de uitgebreide beschrijvingen van suïcidemethodes niet als tips. Ik denk dat ze eerder ontmoedigend werken en dat mensen denken: ik wist niet dat het zo erg was. Datzelfde geldt voor de beelden van het stoffelijk overschot van het meisje dat voor de trein sprong. We zenden ook alleen een gekuiste versie uit en hebben de kleur weggehaald."

Sommigen vinden dat je zelfmoordenaars niet moet afhouden van hun daad. Iedereen moet immers over zijn eigen leven kunnen beschikken.
"Ik ben niet voor of tegen zelfdoding. Maar mensen die voor de trein springen, zwerven voor hun daad vaak tientallen minuten in totale emotionele ontreddering over het spoor. Dan kun je toch niet meer van een weloverwogen, rationale keuze spreken? Dit soort mensen heeft hulp nodig. Als je er alles aan gedaan hebt om suïcides te voorkomen, houd je waarschijnlijk nog steeds een bepaalde groep over die zelfmoordpogingen blijft doen. Dat moet je dan accepteren."

In Dag Mams laat u nabestaanden van suïcideslachtoffers uitgebreid aan het woord. Waarom?
"Mijn film moet een steun zijn voor mensen die achterblijven. Het verdriet dat je hebt om een zelfmoordenaar noem ik altijd "vuil verdriet". Normaal gesproken zijn anderen er voor je als je rouwt. Nabestaanden van zelfmoordenaars krijgen vaak te horen dat ze respect voor de keuze van deze persoon moeten hebben en dat verdriet niet past bij zelfmoord."

In de film zien we ook een foto van het dode lichaam van uw vader, die zelfmoord heeft gepleegd, en horen we een fragment uit het proces-verbaal dat na zijn dood werd opgemaakt. Is de documentaire een poging tot verwerking voor uzelf?
"De zelfmoord van mijn vader is 28 jaar geleden. Ik denk dat ik hem inmiddels heb verwerkt. Mijn eerste neiging bij het maken van de documentaire was om er niet over te vertellen. Maar ik vond het ongepast om zoiets zelf te verbergen terwijl anderen zich voor de camera blootgaven. Dag Mams is óók een herinnering aan de onmacht en het onvermogen van mijn vader."

(Bron: Rebecca Wolf/NRC Handelsblad)