Tbs-klinieken: 'weigeraars aanpakken'

'Start psychiatrisch onderzoek pas op ná de veroordeling'.

Burgerinitiatief
In april 2009 werd de 8-jarige Hannah uit Ede door twee mannen ontvoerd en seksueel misbruikt. Een dag later bevrijdde de politie het meisje en arresteerde de daders. Eén van de daders weigerde mee te werken aan psychiatrisch onderzoek en ontliep daarmee een tbs-behandeling. De verontwaardigde ouders startten een burgerinitiatief om de Tweede Kamer op te roepen wat te doen tegen weigerende verdachten.

Toerekeningsvatbaar
Verdachten die psychiatrisch onderzoek weigeren, en dat zijn er steeds meer, ontlopen vaak tbs. Uit angst voor de levenslange tbs werken ze niet mee aan een psychologisch onderzoek waardoor de rechter niet kan bepalen of ze tijdens hun daad wel of niet toerekeningsvatbaar waren.

Onbehandeld
Wat er daardoor gebeurt is dat mensen met een ernstige psychische stoornis onbehandeld in de gevangenis belanden en na afloop van de gevangenisstraf ook weer onbehandeld de samenleving in gaan.

Eerst veroordeling, dan onderzoek
De gezamenlijke tbs-klinieken doen in NOVA een voorstel hier wat aan te doen: de rechter zou daders eerst moeten veroordelen tot een gevangenisstraf en pas daarna zou het onderzoek moeten beginnen. Zo wordt het observeren onderdeel van de straf. Nu is het nog mogelijk om tijdens de observatie in de justitiële observatiekliniek Pieter Baan Centrum zeven weken de kaken stijf op elkaar te houden, maar een jaar lang toneelspelen in de gevangenis wordt niet mogelijk geacht, denken de klinieken. In die langere periode kan onderzocht worden aan welke psychische stoornis de misdadiger lijdt en wat het meest passende behandeltraject is.

Succes
Het burgerinitiatief dat werd opgestart door de ouders van Hannah is al een succes: de Tweede Kamer zal na de zomer over de weigerende observandi vergaderen.

Reactie van het ministerie van Justitie
We nemen met belangstelling kennis van de gedachten van GGZ-NL

Het aantal verdachten dat geheel of gedeeltelijk weigert mee te werken aan het onderzoek in het Pieter Baan Centrum is toegenomen. Het afgelopen jaar ging het om zo'n 70 verdachten. Doel van het onderzoek in het Pieter Baan Centrum is vaststellen of een verdachte tijdens het plegen van het misdrijf psychisch in de war was. Overigens kan de rechter de tbs-maatregel ook zonder volledige rapportage opleggen.

Het burgerinitiatief dat dit voorjaar met een groot aantal handtekeningen aan de Tweede Kamer is aangeboden, bewijst dat het fenomeen van de weigerende verdachten de samenleving niet onberoerd laat. In de Tweede Kamer heeft de minister het eerder al "onbevredigend" genoemd dat mensen weigeren zich te laten onderzoeken in het Pieter Baan Centrum omdat zij hopen op die manier aan de tbs te ontkomen. Justitie deelt dan ook de zorg die door de voorzitter van GGZ NL is geuit, en wacht met belangstelling af op welke wijze de Kamer zal omgaan met het burgerinitiatief.

De minister heeft een beleidsbrief over het tbs-stelsel toegezegd die in het najaar naar de Tweede Kamer wordt gestuurd. Daarin zal ook worden ingegaan op weigerende observandi. Bij de voorbereiding van die brief wordt zeker ook gekeken naar een mogelijke langere observatieperiode en eventuele andere maatregelen om het observatie-onderzoek minder afhankelijk te maken van medewerking van de verdachte. Ook wordt onderzocht of de vijf penitentiair psychiatrische centra in het gevangeniswezen daarin een rol kunnen spelen.

In de beleidsbrief zal eveneens worden ingegaan op het dalend aantal tbs-opleggingen. Overigens is het verband tussen het nieuwe verlofstelsel, een langere behandelduur en een dalend aantal opleggingen niet aangetoond. De daling van ernstige geweldsdelicten in het algemeen verklaart al voor een groot deel het dalende aantal tbs-opleggingen.