internet en YouTube als bron
9 FEB 08
Kan NOVA YouTube gebruiken als bron?
Die vraag dringt zich op na het gebruik van anonieme YouTube-beelden in de reportage over dierenactivisme van vrijdag 1 februari.
André van Os, eindredacteur Internet bij de Wereldomroep, maakt er de kachel mee aan in een stukje op de Nieuwe Reporter. Dan kun je 'de krant' of 'de radio' ook wel opvoeren als bron, betoogt hij. Het zegt niks. NOVA toonde zich niet alleen lui, maar ook dom, is zijn conclusie. Hij raadt de redactie een cursus internetresearch en een college bronvermelding aan.
Van Os heeft een punt, al slaat hij een beetje door. De YouTube-beelden zijn in de NOVA-reportage niet gebruikt als bron, maar ter illustratie van het dierenactivisme. De inhoud van de reportage zou zonder die beelden niet anders zijn geweest. Aan de andere kant: we hebben het Van Os makkelijk gemaakt door de beelden te presenteren onder de vermelding 'Bron: YouTube'. Beter is 'Beelden: YouTube'. En nog beter is het om in de gesproken tekst ook één keer te vermelden dat het gaat om beelden, die door activisten op internet zijn gezet. We hadden eenvoudig kunnen verwijzen naar de website van stopdierproeven.nl. Dan hadden we Van Os geen stok aangereikt om ons mee te slaan.
Het is verleidelijk om af en toe te profiteren van het rijke aanbod aan beelden en informatie via internet, maar daarin schuilt een groot gevaar. Als NOVA zich qua betrouwbaarheid niet onderscheidt van al die dubieuze bronnen die de kijker ter beschikking staan, maken we onszelf overbodig. We kunnen onze berichtgeving niet baseren op bronnen als YouTube en Wikipedia, maar tegelijkertijd is het niet te vermijden dat ze soms een rol spelen in onze berichtgeving of daar zelfs de aanleiding voor zijn.
Bijvoorbeeld als de politie op grond van YouTube-beelden jongeren oppakt die een zwerver lastig hebben gevallen. Of als er weer eens een duister filmpje verschijnt met uitspraken van Osama Bin Laden, die serieus worden genomen door de autoriteiten.
In dat soort gevallen is niet het beeld zélf aanleiding voor de berichtgeving, maar de reactie die het beeld oproept. Het is dan niet nodig te weten wie de beelden heeft gemaakt en of ze authentiek zijn. Het feit dat ze serieus worden genomen, is voldoende reden om ze te laten zien. Zij het dat eventuele twijfels over de bron of echtheid van de beelden wel onderdeel moeten vormen van de berichtgeving. Of, in termen van complotdenkers: als de CIA uitspraken van Bin Laden autenthiek verklaart, is dat nog niet het bewijs dat ze dat ook zijn. We hoeven maar te verwijzen naar de beelden van massavernietigingswapens waarmee Colin Powell, achteraf tot zijn grote spijt, ooit het binnenvallen van Irak rechtvaardigde.
Journalistiek is geen wetenschap. Maar de geloofwaardigheid van elk medium staat of valt met een juist gebruik van bronnen. Als die niet betrouwbaar zijn, is ook de berichtgeving dat niet. Tenzij de onbetrouwbaarheid van de bron zélf onderdeel is van de berichtgeving.
In het geval van de demonstrerende dierenactivisten kunnen we vaststellen dat de beelden kloppen met de bekende feiten rond die acties en dat ze geclaimd worden door de dierenactivisten zelf. Dat maakt ze voldoende betrouwbaar om ten minste te kunnen zeggen dat NOVA een waarheidsgetrouw beeld heeft getoond van het dierenactivisme. We hebben alleen verzuimd de kijker zelf in de gelegenheid te stellen om de betrouwbaarheid van de beelden te controleren. We zijn Van Os dankbaar dat hij ons de kans heeft geboden dat verzuim goed te maken.
De dierenactivisten zelf hadden trouwens heel andere bezwaren tegen de reportage. Zij zijn van mening dat we geen wederhoor hebben toegepast, omdat zij niet aan het woord zijn gekomen. Die redenering zou juist zijn geweest als ze de beschuldiging van intimidatie hadden willen tegenspreken. Daar is geen sprake van. Ze eisen wederhoor, omdat ze hun intimiderende acties willen rechtvaardigen. En dat is een heel ander verhaal.