Apocalyps ii
12 OKT 08
Een prachtige zonnige dag vandaag, in de glorieuze herfst van Connecticut. Niemand die zou denken dat het land in de greep is van wanhoop/angst/paniek/vertwijfeling/etc. Om niet een al te zonnig humeur te krijgen heb ik - mede naar aanleiding van het schrijven van Fred Plas - een paar dingen op een rij gezet, vooral ook om zelf beter te begrijpen waardoor dit allemaal zo uit de hand is gelopen.... Ze gingen de laatste weken één voor één om, de machtige financiële reuzen: Bear Stearns, Freddie Mac, Fannie May, AIG, Leyman Brothers, Meryll Lynch. Feitelijk hadden ze zichzelf omgeblazen. Na eerst met succesvol lobbywerk en toegejuicht door -vooral- de Republikeinen, zich van wettelijke regels te hebben ontdaan, produceerden ze prachtige winsten met briljante constructies van leningen, verplichtingen en verzekeringen; omgekeerde piramides van schuld, balancerend op de zekerheid dat Amerikaanse onroerend goed nooit in waarde kon dalen. Maar de crisis verspreidt zich nu ver buiten de hypotheek-sector, infecteert het wereldwijde geldverkeer. Hoe kan dat? Op maandag 15 september kwamen werknemers van zakenbank Leyman Brothers het kantoor op Seventh Avenue uit met kartonnen dozen met hun persoonlijke spulletjes. Lehman Brothers was failliet. Het grootste faillissement in de Amerikaanse geschiedenis. Pogingen in het weekend te bank te redden waren op niets uitgelopen. Washington had besloten de bank ten onder te laten gaan. Maar de beleidsmakers werden overvallen door de kracht van de schok, die diepte van het trauma, door het onmiddelijke en totale verlies aan vertrouwen in het financiële systeem. Verborgen voor de meesten van ons bestaat er een financieel systeem, dat geluidloos en efficiënt het bedrijfsleven voedt met geld. Dagelijks komen er bij elke onderneming grote bedragen binnen. Op de ene dag is er geld in kas, de volgende dag is er een tekort. Daarom lenen bedrijven elkaar geld, van de ene dag op de andere. Een boekhouder belt ‘s ochtends na een blik in de kas met de huisbankier en zegt: “Ik heb vandaag 100 miljoen nodig.” De bankier gaat op zoek, leent het geld van een ander bedrijf dat toevallig een overschot heeft of van een investeerder, en de volgende dag, of een week later, of maximaal 60 dagen later wordt het terugbetaald met rente. Er stond nooit iets over in de krant over deze onderaardse eb en vloed van kapitaal. Slechts de grote en solide bedrijven mogen zo geld lenen; op vertrouwen, zonder onderpand, op basis van een schuldbekentenis. Zo werden er elke dag in de wereld honderden miljarden heen en weer geschoven. Het systeem - de Commercial Paper Market - was het fundament van het commerciële geldverkeer. Na Lehman Brother stopte het. Het was alsof de zon ‘s ochtends niet meer opkwam. Wat was er gebeurd? Veel geld in deze Commercial Paper Market komt van de Money Market Mutual Funds: beleggingsfondsen die beleggen in geld, met als eerste en belangrijke opdracht: Geen Geld Verliezen. 'To Break The Buck’ heet het als het misgaat, en dat is in bijna 100 jaar pas twee keer gebeurd. Het is een superbetrouwbare investering. Maar op dinsdag 16 september viel het aandeel van Reserve Primary Fund, het oudste en van de grootste Money Market Funds, terug tot 97 cent op de dollar, omdat ze het geld geleend aan Lehman Brothers moesten afschrijven. Dat bericht leidde tot wilde paniek op een markt waarin normaal nooit iets opwindends gebeurt. Van de ene op de andere dag werden er honderden miljarden uit de Money Market Funds getrokken, en daarmee kwam de Commercial Paper Market bijna geheel tot stilstand. Het geld bij grote ondernemingen droogde op. Het economisch radarwerk kwam krakend en piepend tot stilstand. De hypotheekcrisis had de rest van de economie geïnfecteerd. En er is een exotisch financieel instrument dat de infectie de rest van de economie in blaast. Het is de Credit Default Swap (niet opgeven nu, even doorbijten). Dat is een verzekering die u ( als u een grote bank of verzekeraar of beleggingsmaatschappij bent) kunt kopen als bescherming tegen het risico dat u uitgeleend geld niet terugkrijgt. Stel voor dat u voor 100 miljoen obligaties bezit van een grote onderneming, zeg General Electric. Als GE failliet gaat, ziet u die honderd miljoen niet meer terug. Als u nu een zo’n CDS afsluit, en wat premie betaalt, dan bent u verzekerd. Voor twee miljoen of zo per jaar kunt u weer rustig slapen. Het klinkt doodsaai. Maar ergens bedacht een slimmerik dat je met dit speeltje ook fantastisch kunt speculeren. Als ik denk dat GE op de rand van de afgrond balanceert, dan kan ik zo’n CDS afsluiten zo zonder dat ik die obligaties bezit. Ik betaal twee miljoen per jaar, en als GE failliet gaat krijg ik honderd miljoen in het handje. Deze markt was volkomen ongereguleerd. Financiële instellingen konden doen wat ze wilden en contracten afsluiten, zonder dat er iets bekend gemaakt hoefde te worden. U kon op de pagina’s met koersen van de Wall Street Journal niets vinden wat er op deze markt gebeurde. En niemand had enig overzicht in de bedragen die erin omgingen, wie aan het spel meededen en wat de risico’s waren. De Credit Default Swaps-contracten waren uiteindelijk 10 keer meer waard dan alle geldleningen die verzekerd waren. Het had bijna niets meer met verzekeren of beleggen te maken; het was bijna geheel speculatie geworden. Op 16 september werd AIG, de grootste verzekeraar ter wereld en bijna failliet - met $ 85 miljard gered door de Amerikaanse overheid; AIG was voor $ 400 miljard CDS-verplichtingen aangegaan. Geld dat er niet was. En toen sloeg de wereldwijde angst toe. Het was niet moeilijk geweest die CDS-sector te reguleren; had verplicht gesteld dat een bank voor elke verkochte verzekering een bepaald bedrag als reserve in kas moest hebben. Nu zat er geen enkele rem op. (Er is een wet die de CDS-markt vrijwaart van van elke regelgeving. Hij is er op een namiddag in de Senaat doorheen heeft gedrukt. Weet u wie dat gedaan heeft? Senator Phil Gramm uit Texas, goede vriend en de belangrijkste economisch adviseur van John McCain. En weet u hoeveel Democraten er toen tegen hebben gestemd? Nul!) De gevolgen nu: totale verlamming. De schatting is dat er na het faillissement Lehman Brothers via die CDS-en zo’n $ 400 a $ 600 mrd uitgekeerd moet worden. Niemand weet precies bij welke bedrijven deze of andere CDS tijdbommen tikken, en dus straks ook om zullen vallen. Niemand weet ook hoeveel van die $ 400 a & 600 mrd echt geld is: vaak hadden instellingen zichzelf ingedekt met twee spiegelbeeldige polissen. Maar geen bank durft nu een ander nog geld te lenen. Het gaat om een bedrag dat in de buurt komt van het totale Paulson- reddingsplan. Het systeem zit muurvast. En het kan allemaal veel erger worden. Want als bank A omvalt dan door CDS-en uitgeschreven op Lehman, dan zal blijkt daar ook weer CDS-en op zijn afgesloten waardoor banken B en C omvallen. Een onstuitbare kettingreactie... Lagere rente, meer geld in de markt pompen helpen niets. Wie heeft een oplossing? Misschien een noodwet die bepaalt dat een CDS polis alleen hoeft uit te keren als de begunstigde inderdaad geld geleend heeft aan de omgevallen bank?