Dilemma's in crisistijd
6 MRT 09
Voorspellen is moeilijk, vooral als het om de toekomst gaat. Die pleonastische wijsheid is weer in zwang, sinds politici, economen, bankiers en beleggers verdoofd rondlopen van de klap die de kredietcrisis de wereld heeft toegebracht. Met al hun wijsheid en deskundigheid hebben ze het allemaal niet zien aankomen.
Trampolinespringen
Halverwege februari haalt beleggingsexpert Royce Tostrams opgelucht adem. Ondanks een nieuwe koersval zakt de AEX niet door de bodem van 2003. Hij is er nog niet helemaal gerust op, maar heeft toch de indruk dat het dieptepunt is bereikt. "Op korte termijn biedt dit de mogelijkheid tot trampolinespringen", klinkt het optimistisch in zijn Telegraaf-column.
Op 2 maart moet hij die mening herzien, als de beursindex alsnog door de bodem van 218 punten breekt. "Een ernstige misser", geeft hij toe. Zag hij twee weken eerder nog drie signalen die wezen op een opleving; nu confronteert hij de NOVA-kijker met de sombere voorspelling dat de echte crisis nog moet beginnen.
Boetekleed
Tostrams hoeft zich nergens voor te schamen. Ook 's werelds rijkste man, Warren Buffet, moet het boetekleed aantrekken. Een paar "domme investeringen" in 2008 hebben hem tientallen miljarden dollars gekost. "Een tennispubliek zou mijn fouten afdoen als onnodig", bekent hij in nederigheid. De 78-jarige Buffet geldt -of gold- als de beste belegger aller tijden.
Voorspellen is makkelijk, vooral als je weet dat je ooit een keer gelijk krijgt. Ook dat is een waarheid als een koe.
Waarzegger
Willem Middelkoop, journalist en inmiddels zakenman, roept al jaren dat het een keer flink mis zal gaan met in de financiële wereld en laat zich in september 2008 op de troon hijsen als er een paar banken omvallen en de beurskoersen kelderen. Vanaf dat moment is hij vaste gast bij Pauw en Witteman en De Wereld Draait Door. Nu niet meer. Middelkoop zit in de goudhandel en kan daarom niet langer optreden als onafhankelijk toekomstvoorspeller.
Ook hij staat niet alleen. Strategisch trendwatcher Richard Lamb is ook zo'n waarzegger die 2009 al twee jaar geleden uitriep tot het jaar van de verloren welvaart. Nu hij gelijk dreigt te krijgen durft hij nog wel een stapje verder te gaan: we staan voor een economische hongerwinter, waarschuwt hij als een eigentijdse Nostradamus.
Scheidslijn
Is er reden Middelkoop en Lamb serieuzer te nemen dan Tostrams en Buffet? Nee. Wie een keer geluk heeft aan de casinotafel is nog geen betere speler dan degeen die een keer pech heeft. Het inzicht dat de (vooral Amerikaanse) samenleving ooit zou oplopen tegen de grenzen van het leven op krediet, getuigt ook niet van een bijzondere gave. Het VPRO-programma Tegenlicht liep twee jaar geleden al vooruit op dat moment in 'De dag dat de dollar valt'. Maar een scenarioschets, een analyse op grond van bewijsbare feiten en ontwikkelingen, is nog iets anders dan het voorspellen van de toekomst. Al is de scheidslijn dun en niet altijd even herkenbaar.
Platform
Resultaten uit het verleden geven geen garantie voor de toekomst. Het zou de verplichte bijsluiter moeten zijn bij elke voorspelling. Beter nog is de bijsluiter uit te breiden met de waarschuwing dat voorspellingen het gevaar in zich dragen uit te groeien tot een geloof, een self-fulfilling prophecy. Niet alleen de nieuwsconsument doet er goed die waarschuwingen ter harte te nemen, ook de media - per definitie de verspreider van elke boodschap - dragen hier een verantwoordelijkheid. Een actualiteitenprogramma als NOVA moet er voor waken een platform te bieden aan doemdenkers die op vage gronden de ondergang van de wereld voorspellen.
Feiten
Tegelijkertijd is het zaak deugdelijk te berichten over de crisis en haar achtergronden. Er zijn kijkers die elk bericht over economische tegenvallers beschouwen als olie op het vuur. Want - zo is dan de redenering - hoe meer aandacht voor de economische tegenvallers, hoe groter de kans dat op een recessie of zelfs depressie. Het omgekeerde geldt dan natuurlijk ook ook: hoe meer positief nieuws, hoe meer groter de kans op dat beleggers gaan gokken op hogere winsten. Aan zo'n verzoek tot zelfcensuur kan geen journalistiek medium voldoen. Maar het benadrukt wel dat journalisten er goed aan doen zich te beperken tot de nuchtere feiten en niet teveel proberen in de toekomst te kijken.
'Scoringsdrift'
Berichten over de crisis is soms een riskante balanceer-act, waarbij de boodschapper al gauw de boosdoener is. Vraag het maar aan Robert Peston, economisch redacteur van de BBC. In de zomer van 2007 bracht hij een primeur over de financiële problemen van Northern Rock - de bank die vooral bekend is als hoofdsponsor van voetbalclub Newcastle United. Het resultaat was een run op de bank, die vervolgens in grote problemen kwam. Uiteindelijk richtte het publiek zijn woede ook tot Peston, die in zijn scoringsdrift onverantwoordelijk zou hebben gehandeld. Terwijl zijn berichtgeving toch feitelijk juist was.
Een maand geleden ging hij, voor het oog van de Newsnight-camera's, de confrontatie met zijn critici aan. Het bracht hem niet tot inkeer, maar drukte hem wel met de neus op de effecten van zijn berichtgeving. Peston beseft: zijn verantwoordelijkheid gaat verder dan het brengen van een primeur. Het kan hem voor een journalistiek dilemma plaatsen. Of hij een volgende keer anders zou handelen? Moeilijk te voorspellen.
Naar boven