Terug naar de inhoud
18 MRT 10
Al Gore had een weids visioen, zo'n zestien jaar geleden. De digitalisering van de samenleving zou de deur openen naar de ultieme democratie, waarin iedere stem niet alleen wordt gehoord maar ook werkelijk telt.
Utopie
In de global village zou elke Chinees of de Afrikaan je digitale buurman zijn, met als resultaat meer onderling begrip en minder uitbuiting. En inderdaad: het internet biedt inmiddels ieder individu een podium, waarop rangen, status en afstand niet meer tellen. Maar dat ideaalbeeld van een betere wereld is volkomen uit het zicht verdwenen. Het is een utopie gebleken.
Zelfreinigend
Een van de grote misverstanden is de zelfreinigende werking die het open karakter van het wereld wijde web met zich mee zou brengen. Wikipedia is op die gedachte gebaseerd. Zoals de fruithandelaar die te veel rotte appels verkoopt, zou ook de leverancier van slechte of onbetrouwbare informatie zichzelf uit de markt prijzen dankzij de permanente controle door talrijke gebruikers.
Moderator
Feit is dat de open formule van wikipedia een succes is gebleken, maar die zelfcorrectie is geen automatisme gebleken. Het digitale naslagwerk leunt zwaar op een groep vrijwilligers (moderatoren) die waakt over de inhoud en de dagelijkse stroom aan wijzigingen.
Jungle
Buiten het afgebakende pad van wikipedia is het digitale netwerk een jungle, waarin het makkelijk verdwalen is. Zoekmachines als Google, hoe complex ook, rangschikken op basis van kille data: naar taal, naar getal, naar populariteit. Betrouwbaarheid is hooguit een afgeleid criterium. Complotdenkers en pseudowetenschappers die vroeger een obscuur bestaan leidden, hebben dankzij het internet een wereldwijd platform gekregen. Niburu.nl kan in beginsel even gemakkelijk tot de huiskamer doordringen als NOS.nl. Het web discrimineert niet en oordeelt niet. De gebruiker zelf moet uiteindelijk de bokken van de schapen zien te scheiden.
Zelfcorrectie
Zonder marktmeester raakt de kwaliteit al gauw zoek. Dat is ook gebleken op de NOVA-website, waar enige tijd is geëxperimenteerd met zelfcorrigerende platforms. De mogelijkheid kijkersreacties met een muisklik te voorzien van een positieve of negatieve waardering had moeten leiden tot een kwalitatief aanvaardbare selectie en uitwisseling van meningen.
Einde
Dat beoogde effect bleef uit, zodat een einde is gemaakt aan dit probeersel. Er zal een andere mogelijkheid komen de publieke discussie - gecontroleerd - vorm te geven. Anders dreigt de website het karakter te krijgen van een etalage voor willekeurige ongenoegens en verdachtmakingen. Daar biedt het internet voldoende andere platforms voor. GeenStijl heeft er zelfs een handelsmerk van gemaakt.
Begrip
Dat brengt meteen op een tweede misverstand aan het licht: de gedachte dat het wegvallen van (af)standen en rangen zou leiden zou leiden tot meer gelijkwaardigheid en meer onderling begrip. Het tegendeel lijkt eerder het geval. Het internet biedt houvast voor iedereen met een mening, hoe dissident ook. Dat verbindt gelijkgestemden en legt tegenstellingen onder het vergrootglas. Wie zoekt naar een voorbeeld, hoeft maar kennis te nemen van het klimaatdebat, waarin een ongeregelde bende van sceptici kans heeft gezien de gevestigde wetenschap onderuit te halen.
Buurman
De digitale snelweg brengt niet alleen vrienden in verre landen dichterbij, maar ook de vijanden. Bin Laden is ieders buurman. Dat vergroot het gevoel van dreiging en leidt eerder tot het sluiten dan het openen van grenzen. Niet voor niets zijn landen als Nederland en Frankrijk op zoek naar (bevestiging van) de eigen identiteit.
Iedereen gelijk
Twee decennia nadat hij zijn toekomstdroom ontvouwde is de egalitaire samenleving die Al Gore voor ogen had een feit - althans in de digitale wereld. Op het internet is iedereen gelijk en kan iedereen zijn ei kwijt, met dank aan e-mail, weblog, twitter en hyves. Maar voor zover dat al wederzijds begrip heeft opgeleverd, dan is daar weinig van te merken.
Kloof
De afstand tussen kiezer en gekozene is dan wel verkleind; de kloof lijkt alleen maar verdiept. In de echte wereld is niets meer vanzelfsprekend en heeft respect of ontzag voor autoriteiten - op welk gebied dan ook - plaats gemaakt voor openlijk wantrouwen. Het resultaat is een afrekencultuur, waarin beeldvorming zwaarder weegt dan feitelijke resultaten. Tegenstellingen zijn verscherpt; de toon verhardt. Het persoonlijke is politiek geworden, het politieke persoonlijk. Dat zou wel eens mede een verklaring kunnen zijn voor het vroegtijdige vertrek van politici als Bos, Vendrik, Kant en Van Geel.
Spektakel
Dat mogen ook de traditionele media zich aantrekken. In een markt waarin steeds meer moet worden gevochten om de gunst van lezers, kijkers en luisteraars, gaat de aandacht al gauw uit naar de scherpste quote, het hoogste woord, de hardste confrontatie. Het kan gemakkelijk ontaarden in een permanent spektakel, waarbij de inhoud het onderspit delft en tegenstellingen steeds moeilijker te overbruggen zijn. Geen aanlokkelijk perspectief.
Bezinning
Tijd voor bezinning. In de aanloop naar de Kamerverkiezingen op 9 juni zal NOVA meer aandacht moeten besteden aan de inhoud, zonder overigens de ogen te sluiten voor de al dan niet persoonlijke tegenstellingen. Niemand zal nee zeggen tegen een debat Cohen-Wilders, maar dan moet het wel gaan om de argumenten en niet om de wedstrijd. Niet het volume van de mening telt, maar de kwaliteit.
Correctie
Het virtuele paradijs van Al Gore mag dan een fata morgana zijn, de digitalisering heeft wel zijn stempel gedrukt op de samenleving - met al zijn positieve en negatieve effecten. Enige correctie is noodzakelijk. En die komt niet vanzelf.