De privacy van Ruben

Gelukkig hebben we de Telegraaf nog. Altijd bereid een stapje verder te zetten op het pad van de emotiejournalistiek. Bijvoorbeeld door een gesprekje te publiceren met Ruben, de jongen die als enige de vliegtuigramp in Tripoli overleefde. Een stapje te ver, was het vrijwel unanieme oordeel van de Rest Van Nederland. Smakeloos! Onverantwoordelijk! Schandalig!

Bliksemafleider
Of al die verontwaardiging over het interviewen van een zwaargewonde 9-jarige nou oprecht is of niet: het was een mooie bliksemafleider voor met name de audiovisuele media - het NOS journaal voorop - die evenzeer onder vuur lagen na het verspreiden van naar veler smaak al te intieme plaatjes, zoals de ziekenhuisbeelden van Ruben en close-ups van op het rampterrein verspreide personalia zoals knuffels en opengeslagen, handgeschreven dagboeken.

Sensatiezucht
Ook NOVA deelde in de golf van afkeurende reacties door niet alleen de beelden van Ruben te tonen, maar daar ook nog een telefonisch interview met de Libische ziekenhuisarts aan vast te knopen. Dat zou alleen maar getuigen van sensatiezucht, scoringsdrift en gebrek aan respect voor de slachtoffers en hun nabestaanden. Het zijn aantijgingen die geen tegenspraak dulden of geen ruimte laten voor nuancering. De vraag of er een legitieme journalistieke reden was de beelden te tonen en de arts aan het woord te laten kwam niet meer aan bod. Het was respectloos. Punt Uit. Wie daar vraagtekens bij durft te plaatsen, bevestigt alleen maar zijn eigen normloosheid.

Hypocrisie
De mediadiscussie rond de vliegramp is niet geheel van hypocrisie ontbloot en heeft meer verwarring geschapen dan helderheid. Netwerk besloot de beelden van Ruben niet uit te zenden en liet een ethicus orakelen, maar toonde wel de close-ups van persoonlijke bezittingen. De televisierecensent van de Volkskrant schreef spottende woorden over de omgang met beelden die hij ook in zijn in de eigen krant en website kon aantreffen. De Wereld Draait Door schrapte het blokje grappige televisiebeelden en in RTL Boulevard vielen twee uitzendingen achtereen vrome woorden over het schenden van Rubens privacy. Het NOS journaal ten slotte kwam via de hoofdredactionele weblogs met een openhartige uitleg over de beslissing de beelden te tonen, waarbij de Telegraafprimeur dankbaar werd aangegrepen om een grens te trekken. En het eindigde in een halve oproep aan het adres van de Raad voor de Journalistiek: die zou misschien een uitspraak moeten doen over naam- en beeldgebruik, opdat er nadere criteria worden ontwikkeld.

Censuur
Allemaal prachtig, maar dat lost het probleem niet op. Om te beginnen is er al een richtlijn, die bepaalt dat een journalist "de privacy van personen niet verder zal aantasten dan in het kader van zijn berichtgeving redelijkerwijs noodzakelijk is". Daaruit valt al af te leiden dat het vooral aan journalisten zelf is de grenzen te bepalen, al is er uiteindelijk altijd de mogelijkheid van een gerechtelijke toets aan de norm dat privacy in beginsel gerespecteerd dient te worden. Nadere invulling geven aan zo'n richtlijn kan niet veel anders betekenen dan dat je die verantwoordelijkheid wegneemt bij de media. En dat komt al gauw neer op censuur. Daar zal niemand voor zijn.

Openbaarheid
Feit is bovendien dat journalistieke richtlijnen niet gelden voor internetsites als Hyves en Facebook, waar de privacygevoelige informatie vaak voor het grijpen ligt. Wie daar gebruik van maakt, kan zich eenvoudig verschuilen achter de redenering dat het de betrokkenen zelf die de gegevens aan de openbaarheid hebben prijsgegeven. Het benadrukt, opnieuw, dat de media alleen aan te spreken zijn op de normen die ze zelf hanteren. En die zijn voor elke krant en ieder televisieprogramma anders.

Criteria
Een medium dat het in de emotie zoekt, zoals de Telegraaf, houdt andere criteria aan dan een medium die zich meer op de inhoud richt, zoals Trouw of de NRC. De journalist die meer gewicht toekent aan de emotionele lading, zal het minder nauw nemen met de privacy dan zijn collega die zich concentreert op de harde feiten. En als het gaat om beelden: die wegen bij een televisieprogramma zwaarder dan bij een krant. Los van het morele oordeel kan iedereen nuchter vaststellen dat er voor iedere benadering een markt is. De lezer of kijker mag zelf bepalen welke zijn of haar voorkeur heeft, waarbij hij of zij ook de balans in zichzelf moet zien te vinden. Want feiten hebben geen betekenis zonder emoties en emoties geen nieuwswaarde zonder feitelijke context.

Houvast
Als er uit de discussie behoefte blijkt aan meer houvast, dan is dat vooral een oproep aan de redacties van al die kranten en nieuwsrubrieken om helderheid te verschaffen over de eigen normen en de redactiecultuur aan een kritische blik te onderwerpen. Opdat elk medium verantwoording kan afleggen zonder de Telegraaf als bliksemafleider te gebruiken. De wetgever, of een onafhankelijke arbiter als de Raad voor de Journalistiek, kan daarin geen rol spelen.

Wet
Op een wetboek van normen en waarden zit niemand te wachten. Al is het maar omdat het algemeen onderschreven uitgangspunt - ieders privacy dient te worden gerespecteerd - al wankelt op het moment dat een christendemocratische bewindsman in strijd met zijn eigen normen en beginselen een geheime relatie onderhoudt met een ondergeschikte. Daar is geen wet tegen bestand.

Tags:

hoofdredactioneel commentaar,

19 mei 2010,

ruben,

vliegramp