feiten, cijfers en leugens

Aantal misdrijven flink afgenomen, meldt de Telegraaf. Jongeren steeds vaker in de fout, kopt de Gooi- en Eemlander.

Twee berichten, één en dezelfde bron: het jaarverslag van het openbaar ministerie. Hoewel ze elkaar tegen lijken te spreken, kloppen ze allebei - als we althans het OM mogen geloven. Alleen kiest de Telegraaf voor het goede nieuws en de Gooi- en Eemlander voor het slechte. De kop had ook kunnen zijn: Nederland steeds gewelddadiger. Want ook dat valt uit hetzelfde jaarverslag af te leiden. Evenals een daling van het aantal verkeersdoden.

Niets verradelijker dan misdaadstatistieken. Je kunt er alle kanten mee uit. Hoe veilig je je voelt, kan afhangen van de krant die je leest. En dan weet je nog steeds niet hoe veilig het werkelijk is, voor zover dat al objectief te meten valt. Het openbaar ministerie zelf plaatst bij de toenemende gewelddadigheid de kanttekening dat die best voort kan vloeien uit "de grotere aandacht voor geweld als gevolg van veranderende maatschappelijke opvattingen hierover". Met andere woorden: vroeger werd huiselijk geweld als een privé-zaak gezien waar je de politie niet mee lastig viel, dus kwam het ook niet voor in de misdaadstatistieken. Nu wel.

Cijfers kunnen liegen. Soms is dat overduidelijk. Als met het aantal geboorten ook het aantal ooievaars daalt, zoals lang het geval was in Nederland, gelooft u vast niet dat die twee met elkaar te maken hebben. Een ziekenhuisbed wordt niet gevaarlijk omdat er relatief veel mensen in sterven. Maar als het CBS meldt dat mannen meer uren aan sport besteden dan vrouwen , gelooft u het wel. Terwijl bij het onderzoek alleen is gekeken naar sport in verenigingsverband, en niet naar individuele vrije-tijdsbestedingen als aerobics en ochtendgymnastiek.

Ander voorbeeld: als een fabrikant van cholesterolpillen meldt dat de wetenschap heeft aangetoond dat zijn medicijn de sterftekans bij hartpatiënten met 30 procent terugdringt, nemen we al snel aan dat dat klopt. Maar als u er als hartpatiënt de conclusie uit trekt dat die 30 procent ook voor u geldt, heeft u het mis: dat percentage geeft alleen maar aan dat dankzij de pil de sterfte binnen vijf jaar terugloopt van drie naar twee per 100 patiënten. Inderdaad. 30 Procent minder sterfgevallen, maar per patiënt neemt de sterfkans af met pakweg een procent.

Creatief met cijfers. Ook de overheid heeft er een handje van. Het Nederlands Economisch Instituut heeft in een vertrouwelijk rapport voor justitie ooit becijferd dat het Rijk goedkoper uit is als het de bouw en exploitatie van gevangenissen deels uitbesteedt aan het bedrijfsleven. De truc die zou zijn toegepast: particulieren kunnen de btw aftrekken; de overheid niet. Wordt het daardoor goedkoper? Niet voor de overheid. Die moet nog steeds die btw voor zijn rekening nemen en ook nog eens gevangenisruimte huren bij een bedrijf dat winst wil maken.

Met economische cijfers is het toch al uitkijken geblazen, omdat die vaak uitgaan van statistische modellen. Politieke partijen weten hoe het werkt en houden er rekening mee bij het opstellen van hun verkiezingsprogramma, dat ze vervolgens door het Centraal Planbureau van een mooi economisch cijfer laten voorzien. Van VVD tot GroenLinks. Want ideologie mag vooral niets kosten.

Het kan nog erger. Tot zover gaat het om cijfers die, althans in beginsel en soms met veel moeite, te controleren zijn. Dat ligt anders als het gaat om gegevens van geheime diensten, die zelden openbaar zijn. Als de aivd meldt dat er een groot aantal terreuraanslagen is voorkomen , valt dat niet te controleren. Terwijl juist iets ongrijpbaars als terreurdreiging grote politieke en maatschappelijke gevolgen heeft.

Cijfers geven gezag. En het is waar: onderzoek, cijfers, zijn van essentieel belang. Voor de politie, voor de regering, in de gezondheidszorg, het onderwijs, om u en ons te informeren. Maar de almaar groeiende cijferberg is ook een veelkoppig monster, dat zich steeds moeilijker laat beteugelen.

Dagelijks krijgt NOVA - net als alle andere nieuwsmedia - honderden persberichtenn toegestuurd, waar we ons doorheen moeten ploegen. Van banken die het consumenten-vertrouwen peilen tot vitaminedokters die wetenschappelijke 'bewijzen' aandragen voor de geneeskrachtige werking van hun preparaten, die zelfs kanker genezen. Een groot deel gaat vrijwel ongezien de digitale prullenmand in en u kunt er niet van uitgaan dat we de rest op juistheid controleren.

Er zijn kijkers die NOVA te kritisch vinden. Maar de vraag is eerder of we wel kritisch genoeg (kunnen) zijn met al die statistische valkuilen. U moet het ons maar vergeven. En anders kunt u ons altijd nog afrekenen op de kijkcijfers .

Tags: