Kinderliedjes hebben vaak een lange geschiedenis. Ze stammen uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw. Door het zingen van de liedjes veranderden ze in de loop der eeuwen zodanig, dat het moeilijk is te herleiden wat precies de herkomst is. Toch zijn er paar liedjes waarbij dat wel is gelukt. Drs. Heleen van den Bos heeft onderzoek gedaan op basis van liedjesboekjes kwam ze tot de volgende ontdekkingen:     

JAN HUIGEN IN EEN TON

Jan Huigen in de ton,
Met een hoepeltje erom,
Jan Huigen, Jan Huigen,
En die ton die viel in duigen.

Dit is oorspronkelijk een lied over de zeevaarder Jan Huygen van Linschoten (1563- 1611). Hij maakte reizen naar Indië, Amerika en het Noordpoolgebied. Ook schreef hij over de vaarroutes en de gebruiken van de volkeren die ze tegenkwamen. Zijn geschriften zijn voor andere zeevaarders erg handig geweest. De ton in het liedje is waarschijnlijk een baken dat hij in de oostelijke uitgang van de straat van Nassau (Barentzee) plaatste.


HOP MARJANNEKE

Hop Marjanneke,
Stroop in ’t kanneke,
Laat de poppetjes dansen;
Vroeger was er een Prins in ’t land,
En nu die kale Fransen.

Dit is een spotlied over de Fransen waarbij Marjanneke natuurlijk de personificatie is van Frankrijk: Marianne. Van 1795 tot 1813 was Nederland Frans. Dit tot ongenoegen van de bevolking. Met de poppetjes dansen werden dan ook de Franse soldaten bedoeld.


KORTJAKJE

Altijd is Kortjakje ziek,
Midden in de week maar ’s zondags niet.
’s Zondags gaat zij naar de kerk,
Met haar boek vol zilverwerk.
Altijd is Kortjakje ziek,
Midden in de week maar ’s zondags niet.

Kortjakje heeft écht bestaan en leefde in de 18e eeuw in Amsterdam. Haar echte naam was Rachel Valderappus en zij hield de “toiletten” schoon onder een Amsterdamse brug. Rachel had een slechte reputatie; ze hield van drank en zou volgens oude liederen zelfs hoer geweest zijn. De naam Kortjakje is een verbastering van cognacje. Het liedje is erg veranderd in de loop der tijd. Zo is de kerk later aan het lied toegevoegd.


OZEWIEZEWOZE

Ozewiezewoze,
wiese walla kristalla,
kristoze,
wiezewoze,
wieze walla wies wies.

Het lijken onzinwoorden totdat je de woorden fonetisch bekijkt en vertaalt naar een Kreools-Portugees. Dan blijken ze toch een betekenis te hebben: ‘Zewoze’ is de verleden tijd van gelukkig worden (‘cevarse’ in modern Portugees). ‘Walla’ is het kreoolse werkwoord ‘vala’ of ‘bala’, dat staat voor gered worden, waardevol zijn, deugen. ‘Kristoze’ is dan verleden tijd van ‘Cristarse’, christen worden. Schrijver en letterkundige Frank Arion kwam tot de volgende vertaling:

Vandaag is het kind gelukkig
Is het kind gered
Gedoopt
Is het
Dit kind is gelukkig,
Dit kind, kinderen, kinderen, kinderen, kinderen.

Andere liedjes waarnaar Heleen van den Bos onderzoek heeft gedaan: Berend Botje; In Holland staat een huis; Iene miene mutte; Moriaantje zo zwart als roet; Witte Zwanen, Zwarte Zwanen.


Meer info:

• Scriptie Heleen van den Bos, Kortjakje seer hups en fijn, is de meeste tijd beschonken. Een onderzoek naar de herkomst van traditionele Nederlandse kinderliedjes (scriptie Universiteit van Utrecht 2005).
• Website Nederlandsche Baker- en Kinderrijmen