Jacob Cats was de zoon van Adriaen Cornelisz Cats en Leenken Jacob Jansdr. Breyde. Hij studeerde literatuur in Leiden in 1593 en was juridisch student in Orléans in Frankrijk in 1598. Aan die universiteit promoveerde hij in 1598 in het Romeins recht. Vervolgens werd hij advocaat te Den Haag van 1599-1602 en in Middelburg van 1603-1611. In Middelburg was hij in die periode ook stadsadvocaat. Van 1636-1651 was hij raadpensionaris van de Staten van Holland en West-Friesland. Naast zijn juridische werk was hij ook dichter. Op 29 mei 1605 trouwde hij te Amsterdam in de Nieuwe Kerk met Elisabeth van Valkenburg.

Lotte en Gwen ter Kuile zijn Verre Verwanten van dichter en politicus Jacob Cats, naar wie in Nederland 113 straten zijn genoemd. Zowel in Brouwershaven, zijn geboorteplaats, als in Groede, waar hij een tijd gewoond heeft, staat een standbeeld van hem. Zie hier hoe Gwen en Lotte op zoek gingen naar hun Verre Verwant (Windows Media Player).

Jacob Cats was een bijzonder man: hij was in zijn tijd EN de meest gelezen dichter EN de hoogste ambtenaar, namelijk raadspensionaris van Holland. Hij was schatrijk, bekleedde jarenlang de hoogst haalbare ambtelijke functie en zijn boeken werden talloze malen herdrukt.

Cats studeerde Rechten en Letteren in Leiden en werkte daarna als advocaat aan het Hof van Holland, verbleef een tijd in Engeland en werkte als advocaat in Middelburg. Hij trouwde in 1605 met Elisabeth van Valkenburgh. Van 1637 tot 1651 was hij raadspensionaris van Holland, een functie die ook Johan van Oldenbarnevelt en Johan de Witt bekleedden.

Als dichter was hij in zijn tijd heel populair, men zegt zelfs dat er in bijna ieder huis twee boeken stonden: de bijbel en de verzamelde werken van Cats. Hij was de grote verteller, had er lol in om mensen iets bij te brengen en hield zijn taal simpel en direct, zijn teksten zitten vol herhalingen. Door Busken Huet (19e eeuw) werd hij een rijmelende oude kwezel genoemd, maar niettegenstaande dat, bereikte hij een enorm publiek.

Jacob Cats werd ook wel Vadertje Cats genoemd, vanwege zijn moralistische teksten. Hij hechtte grote waarde aan normen en waarden, deels vanuit zijn streng gereformeerde aard, maar ook uit algemeen moreel besef. Hij gaf in zijn werken moralistische adviezen op alle terreinen van het leven. Een middel daartoe vormden zijn embleembundels. Hierin werd aan de hand van een plaatje en een praatje een wijze les gegeven.

Zijn beroemdste werk was het boek Houwelick dat tips gaf voor een goed christelijk huwelijksleven. Hij waarschuwde in zijn werk tegen ongeremde hartstochten en bandeloosheid en adviseerde beheersing en matigheid. In 1618 verscheen Silenus Alcibiadis, sive Proteus dat later Sinne- en minnebeelden werd genoemd, een emblemenbundel.

Emblemen waren een uitstekend middel om de moraal van het verhaal over te brengen, omdat er veel herkenbare voorwerpen en situaties in te zien waren. Onderschriften schreef hij in poëzie en in proza, soms met bijbelcitaten en citaten uit de oudheid. Dit deed hij in het Nederlands, zodat de doorsnee Hollander het ook kon begrijpen. Cats liet tegelijkertijd ook zien dat hij een geleerd man was, door er ook Franse en Latijnse teksten en citaten van klassiekers uit de Oudheid te citeren. Zijn combinatie van begrijpelijkheid en geleerdheid maakte Cats populair bij een breed publiek.

Meer over Jacob Cats: Engelstalige website over Sinne- en Minnebeelden van Jacob Cats, door de Universiteit van Utrecht Berge, D. ten, De hooggeleerde en zoetvloeiende dichter Jacob Cats, Nijhoff, Den Haag 1979. Koppenol, J., heruitgave en bewerking van Verhalen uit de Trouringh, door Jacob Cats, Amsterdam University Press, Amsterdam 2003. Broek, M.A. van den, Spreekwoorden van Jacob Cats, De 1600 spreekwoorden uit 'Spiegel van den ouden en nieuwen tyt' van Jacob Cats (1577-1660) in alfabetische volgorde in de oorspronkelijke spelling. De Vries, Antwerpen/Rotterdam 1998.