Verre Verwanten
Periodes

Republiek

1600-1795
De republiek is de benaming van de statenbond of federatie van de zeven Noord-Nederlandse provinciën in deze periode: Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Groningen, Friesland.

Grondslag voor hun samengaan vormde de Unie van Utrecht waarbij de sluiting werd vastgelegd van een Nadere Unie binnen de in de Pacificatie van Gent (nov. 1576) verenigde gewesten, de Generale Unie.

In 1648 werd de onafhankelijkheid van de republiek van Spanje internationaal erkend. Ook werd bevestigd dat de Republiek geen deel meer was van het Heilige Roomse Rijk. Het Zuiden werd daar wel weer een deel van, inclusief Vlaanderen.

De nieuwe republiek werd wel de Grote Uitzondering van de 17e eeuw genoemd omdat in tegenstelling tot de meeste landen in Europa de Derde Stand, vooral de handelaren van de steden het voor het zeggen kregen.

Zij ruilden een feodaal systeem in voor iets nieuws dat later kapitalisme zou gaan heten. In Antwerpen kwamen al handelslui samen bij een Beurs om aandelen te verhandelen. Amsterdam nam dat over en spoedig waren er verzekeringsmaatschappijen en zelfs de eerste speculatieve crash: de windhandel in Tulpen in 1637.


Klik op de plaatjes om meer te weten te komen over een onderwerp of gebeurtenis uit deze periode.
       
Een pestslachtoffer, in 1682 geschilderd door Th. G. van der Schuer.
De zwarte dood 		1617 is van Michiel van Mierevelt: Delftse doctoren en chirurgijns krijgen anatomische les van Willem van der Meer.
Kennis vergroot 		Anoniem portret uit 1590 van de Delftse dokter Pieter van Foreest, lijfarts van Willem van Oranje.
‘Beweeglijke dierkens’ 		Op het doek van Jan Steen vertoont een ‘reizende meester’ zijn kunnen.
‘Konstige meesters’
In 1731 schilderde Cornelis Troost de bestuursleden van het Amsterdamse chirurgijnsgilde.
Doctores en chirurgijns 		Op het schilderij van Johannes Jelgershuis het interieur van de Amsterdamse apotheker A. d’Ailly.
Gedroogde kikkers en vloeibaar goud 		Een nieuwjaarskaart uit de jaren dertig.
Gelukkig nieuwjaar 		De ‘Rode familie’ danst om de meiboom voor het stadhuis op de Grote Markt in Haarlem, op 1 mei van het jaar 1947.
Een nieuwe lente
In sommige streken van Nederland lopen kinderen op Driekoningenavond nog steeds als koningen verkleed langs de huizen.
Driekoningen 		Om het verstand van de patiënt te verbeteren, werd een kei (het gezwel) uit het hoofd van de klant verwijderd.
Het snijden van de kei 		Zie ginds komt de stoomboot.
Zie ginds komt de stoomboot 		De rommelpot: een pot met daarover een varkensblaas.
Met de rommelpot op vastenavond
Een ‘geselbord’ tegen zigeuners uit 1702, afkomstig uit de stadspoort van Roermond.
Heidens, Egyptenaren en zigeuners 		Wandtapijt van Karel van Mander
Stimulans 		In 1680 schilderde Emmanuel de Witte het interieur van de Portugese synagoge in Amsterdam.
Op de vlucht voor de inquisitie 		Prijslijst bankiershuis van Salomon en Lion Hermanus Keyser uit 1775.
Gastvrijheid onder voorwaarden
De brief waarin het stadsbestuur de Pilgrim Fathers toestemming geeft zich in Leiden te vestigen.
Puriteinen en Lutheranen 		De Schotse huizen ‘Het Lammetje’ en ‘Den Struys’ aan de Kade in Veere.
Veere en de Schotse stapel 		Johann Jacob Saar in 1662.
Duitse gastarbeiders voor Indië 		Binnen korte tijd vluchtten tussen de 50.000 en 75.000 hugenoten naar de Republiek...
Vluchtelingenstroom uit Frankrijk
De Hollandgänger werden ook wel ‘hannekemaaiers’ genoemd, een samentrekking van Hanne, verkleinvorm van de voornaam Johann, en het woord maaier.
Hannekemaaiers uit Westfalen 		Lakenhal in Leiden uit 1639 / 1640.
Bouwen voor overheid en eredienst 		Het stadhuis van Amsterdam (doek 1650)
Het stadhuis van Amsterdam 		Voor een organische verbinding tussen de hals en het lagere gedeelte zorgden klauwstukken ter weerszijden van de hals, Herengracht in Amsterdam.
De hoogte in
17de-eeuws schilderij van Hendrick van der Burch (collectie 'Glorie van Delft' in Stedelijk Museum Het Prinsenhof te Delft) met glas-inlood-ramen.
Van kruiskozijn tot schuifraam 		Het Tevelingshofje in Leiden.
De symetrie ten top 		Het fronton van het woonhuis ‘In den vergulden Turk’ te Leiden, in 1673 gebeeldhouwd door Pieter Xavery.
Ornamenten van het Hollands Classisme 		‘Het Straatje’ van Vermeer uit 1657 / 1658.
Kleur op straat
De balklaag werd enkelvoudig; de uiteinden van de balken werden in de stenen muur gemetseld.
Houtschaarste en balklagen 		Deftige koopmanswoningen aan de Rotterdamse Leuvehaven.
Ornamentiek van de Lodewijkstijlen 		Paleis Het Loo. In het midden het hoofdgebouw met vestibule en eetzalen; op de eerste verdieping de appartementen van de stadhouder en zijn vrouw Mary Stuart.
Ideale indeling van een rijk huis 		Trappenhuis in ‘Huis Waterland’ te Velsen, omstreeks 1781 ontworpen door Pieter de Swart.
Stucdecoraties en trappartijen
Huize Huguetan aan het Lange Voorhout in Den Haag.
Monumentaal en statig 		De Westzijde in Zaandam (anoniem)
Hout in fleurige tinten 		Elk huis was verplicht een of meerdere emmertjes gereed te hebben. Bij brand vormde men lange ketens en gaf elkaar de emmertjes door.
Brand in de stad 		Een aantal karakteristieke grachtenpanden aan de Amsterdamse Prinsengracht.
Wonen op stand
Het poppenhuis van Petronella Oortman, vervaardigd tussen 1686 en 1705.
De kamers in het klein 		Jan Steen liet de sobere inrichting van De magere keuken zien.
Hollandse huishoudens 		Haarlem kende in de 18de eeuw het Proveniershuis in de Grote Houtstraat, hier op een aquarel van H.P. Schouten uit 1795.
Propere proveniershuizen 		Op dit schilderij van Jan Steen uit circa 1665 deelt een onderwijzer met een houten plak een ferme tik uit.
Pleidooi voor de zachte aanpak
Op dit schilderij van Jan Horemans de Jongere, uit de tweede helft van de 18e eew, betalen kinderen hun onderwijzer in natura.
Het magere bestaan van een onderwijzer 		Een plattelandsschooltje uit het einde van de 17de eeuw, getekend door L. Scherm.
Onderwijs met een vroom sausje 		De Latijnse school van Delft.
Poort tot de universiteit 		Gekalligrafeerde zinneprent op de Maatschappij tot Nut van het Algemeen.
‘t Nut in de bres voor het onderwijs
Het getuigschrift van een gewoon lagere-schoolmeisje (1901)
Ongelijke kansen 		Op de tekening van C. Pronk uit 1727 het tuchthuis van Hoorn.
Redding voor leeglopers 		Op deze prent uit de 18de eeuw komt het Hof van Holland in zitting bijeen.
Hulp voor zwarte schapen 		H.P. Schouten tekende in 1783 het interieur van het Spinhuis in Amsterdam.
Spinnen en naaien
De titelpagina van een pamflet, waarin werd gestreefd naar vrijheid van denken.
Verantwoording tegenover de kerkelijke gemeenschap 		Hessenwagens die door zes of meer paarden werden getrokken en het transport van goederen uit Midden-Europa, Duitsland en Italië verzorgden.
Verplichte asbreedte 		Een kaart uit 1648, met sluizen in de Zaan. Het zijn schutsluizen voor het scheepvaartverkeer.
Een land van sluizen 		Salomon van Ruijsdael, een rivierlandschap met veer (1649).
Rivier als obstakel
Op het schilderij van G. Berckheyde, uit 1671, wordt een groot gebied buiten het oude centrum van Haarlem bouwrijp gemaakt.
Stadsuitleg volgens plan 		Omdat halverwege Haarlem en Amsterdam slechts een smalle strook grond het Haarlemmermeer scheidde van het IJ, was er geen ruimte voor een trekvaart.
Netwerk van trekvaarten 		Trekschuiten op de Amstel.
Schipper, knecht en jager 		In 1679 publiceerde de Amsterdamse boekverkoper Jan ten Hoorn het eerste reisboek van Nederland.
Kittelen met een paardehaartje
Beurtschepen op het Spaarne en bij Alkmaar.
Beurtschepen voor het zware werk 		Deze prent uit de 17de eeuw raadt de bevolking aan vooral het nieuws van liedjeszangers met een korreltje zout te nemen. Omdat ze voor hun inkomen deels afhankelijk waren van wat ze aan sensationeels
Volk langs ‘s heren wegen 		Herberg Oud Voermans Welvaren in Helvoirt, de voorganger van het huidige wegrestaurant.
Herberg als centrum 		Leren flappen beschermden de passagiers tegen regen, wind of felle zon.
Per trekschuit door het vlakke land
De Amstel, met de herberg ‘De Berenbijt’, waar de schuit naar Utrecht vertrok.
Drukte op het water 		Het jacht van de Middelburgse Kamer van de West-Indische Compagnie op de rede van Veere omstreeks 1790. De spiegel van het schip draagt het wapen van de WIC.
Ambtenaren op dienstreis 		Al die rijtuigen leidden tot verkeersproblemen, zeker in drukke steden als Amsterdam.
Verkeersproblemen 		Halverwege het voorjaar, zo in de loop van mei, was in de 17de eeuw in veel steden sprake van een nerveuze drukte. Schuiten, koetsen en karren werden volgeladen met meubels, serviesgoed en kleding.
Trek naar buiten
Op deze tabel uit 1734 is de loopafstand tussen Rotterdam en Amsterdam geschat op 14 uur. Daar moest je dan wel stevig voor doorstappen.
Uren gaans 		Op deze prent doen vrouwen inkopen bij de beenhouwer. Hun huik wordt bekroond door een parapluvormig hoedje met pluim.
De huik 		Een van de lievelingsthema’s van Jan Steen was het doktersbezoek, en dat heeft hij dan ook vele malen geschilderd.
Dokter in schertskostuum 		Op het schilderij een heer in rhingrave, omstreeks 1660 geschilderd door Gerard Terborch.
Modieuze heren in 'rhingrave' en 'japonse rok'
Afgebeeld een aantal figuurtjes uit het poppenhuis van de welgestelde Amsterdamse Petronella Dunois (ca. 1676), met kleding zoals die door het personeel werd gedragen.
Volkse kleding 		Begin 18de eeuw verscheen de panier, een rok die wijd uitstond met behulp van metalen of rieten hoepels. Al spoedig werd voor dit doel ook het lichte en buigzame walvisbalein gebruikt.
Mode met problemen 		In 1740 maakte Cornelis Troost een pastel van een mannenavond in een herenhuis.
Elegante heren in de 18de eeuw 		Het groepsportret op het schilderij toont de regenten van het Utrechtse Stadsambachtskinderhuis in 1731.
De opmars van de pruik
Het portret toont de 11-jarige Dionys Eliasz. Het doek is in 1790 geschilderd door zijn grootvader, Dionys van Nijmegen.
Kinderen in grote-mensenkleren 		Op de afbeelding een Friese haardpop uit 1765-1770. Ze stelt een dienstbode voor, met een schort van sits.
Sits voor iedereen 		De stoffenwinkel van Matthijs Naiveu, geschilderd in 1709, geeft in een notendop een beeld van de Nederlandse kleding aan het begin van de 18de eeuw.
De kleding van arm en rijk 		Den Teęrgeliefde. Stadhouder Willem v als Bacchus en onderdrukker van de patriottenbeweging in de steden Hattem en Elburg, september 1786.
Oranjeterreur: Nederlanders op de vlucht
Een Noorse walvisjager, vermoedelijk de Star II in het ijs. Omslag van een boek, Storm, ijs en walvisschen door Willem van der Does (1947).
Beroemde ontdekkingsreizen 		Eise Eisinga Planetarium
Arjen Roelofs, een vergeten genie 		Hollandse Porseleinroute
Hollandse Porseleinroute 		In 1680 schilderde Emmanuel de Witte het interieur van de Portugese synagoge in Amsterdam.
Op de vlucht voor de inquisitie
De stoffenwinkel van Matthijs Naiveu, geschilderd in 1709, geeft in een notendop een beeld van de Nederlandse kleding aan het begin van de 18de eeuw.
De kleding van arm en rijk 		Op de afbeelding een Friese haardpop uit 1765-1770. Ze stelt een dienstbode voor, met een schort van sits.
Sits voor iedereen 		De Latijnse school van Delft.
Poort tot de universiteit 		Op dit schilderij van Jan Horemans de Jongere, uit de tweede helft van de 18e eew, betalen kinderen hun onderwijzer in natura.
Het magere bestaan van een onderwijzer
Elk huis was verplicht een of meerdere emmertjes gereed te hebben. Bij brand vormde men lange ketens en gaf elkaar de emmertjes door.
Brand in de stad 		Prijslijst bankiershuis van Salomon en Lion Hermanus Keyser uit 1775.
Gastvrijheid onder voorwaarden 		Deze prent uit de 17de eeuw raadt de bevolking aan vooral het nieuws van liedjeszangers met een korreltje zout te nemen. Omdat ze voor hun inkomen deels afhankelijk waren van wat ze aan sensationeels
Volk langs ‘s heren wegen 		Herberg Oud Voermans Welvaren in Helvoirt, de voorganger van het huidige wegrestaurant.
Herberg als centrum
In 1731 schilderde Cornelis Troost de bestuursleden van het Amsterdamse chirurgijnsgilde.
Doctores en chirurgijns 		Op het doek van Jan Steen vertoont een ‘reizende meester’ zijn kunnen.
‘Konstige meesters’ 		Een pestslachtoffer, in 1682 geschilderd door Th. G. van der Schuer.
De zwarte dood 		In sommige streken van Nederland lopen kinderen op Driekoningenavond nog steeds als koningen verkleed langs de huizen.
Driekoningen
Binnen korte tijd vluchtten tussen de 50.000 en 75.000 hugenoten naar de Republiek...
Vluchtelingenstroom uit Frankrijk 		Om het verstand van de patiënt te verbeteren, werd een kei (het gezwel) uit het hoofd van de klant verwijderd.
Het snijden van de kei 		Elk huis was verplicht een of meerdere emmertjes gereed te hebben. Bij brand vormde men lange ketens en gaf elkaar de emmertjes door.
Brand in de stad 		Begin 18de eeuw verscheen de panier, een rok die wijd uitstond met behulp van metalen of rieten hoepels. Al spoedig werd voor dit doel ook het lichte en buigzame walvisbalein gebruikt.
Mode met problemen
Het groepsportret op het schilderij toont de regenten van het Utrechtse Stadsambachtskinderhuis in 1731.
De opmars van de pruik 		Al die rijtuigen leidden tot verkeersproblemen, zeker in drukke steden als Amsterdam.
Verkeersproblemen 		Het fronton van het woonhuis ‘In den vergulden Turk’ te Leiden, in 1673 gebeeldhouwd door Pieter Xavery.
Ornamenten van het Hollands Classisme 		Het Tevelingshofje in Leiden.
De symetrie ten top
1617 is van Michiel van Mierevelt: Delftse doctoren en chirurgijns krijgen anatomische les van Willem van der Meer.
Kennis vergroot 		In 1731 schilderde Cornelis Troost de bestuursleden van het Amsterdamse chirurgijnsgilde.
Doctores en chirurgijns 		Anoniem portret uit 1590 van de Delftse dokter Pieter van Foreest, lijfarts van Willem van Oranje.
‘Beweeglijke dierkens’ 		Binnen korte tijd vluchtten tussen de 50.000 en 75.000 hugenoten naar de Republiek...
Vluchtelingenstroom uit Frankrijk
H.P. Schouten tekende in 1783 het interieur van het Spinhuis in Amsterdam.
Spinnen en naaien

groene nota's

1977 - De samenleving krijgt steeds meer oog voor natuurbescherming. De regering publiceert de 'Nota Landelijke Gebieden', waarin voorhet eerst een samenhangend beleid voor buitenstedelijke gebieden wordt gepresenteerd. Vanaf 1977 verschijnen steeds meer ‘groene nota’s’, over delen van het Nederlandse landschap die in aanmerking komen als nationaal park (minimaal duizend hectare) of nationaal landschap (minstens 10.000 hectare).
meer kronieken| Meer
Colofon | Contact