Menselijk wrakhout

De oudste ziekenhuizen in de Nederlanden waren verbonden aan kloosters zoals het Agnesklooster te Utrecht, hier afgebeeld op een 17de-eeuws doek van Pieter des Ruelles.
Het Agnesklooster te Utrecht, hier afgebeeld op een 17de-eeuws doek van Pieter des Ruelles.
[klik voor vergroting]
Het verzorgen van zieken, één van de zeven werken van barmhartigheid, werd door monniken en nonnen beschouwd als een vrome daad ter ere Gods. Vanaf de 14de eeuw werden de meeste kloostergasthuizen overgenomen door de steden en spoedig gedegradeerd tot gasthuis voor de allerarmsten.

 

Wie ziek werd en zich geen verzorging aan huis kon veroorloven, kreeg van het stadsbestuur een loodje. Dit bewijs van armoede moest bij aankomst in het gasthuis worden overlegd aan de beheerder. Het spreekwoord het loodje leggen is ervan afgeleid. De kans dat een patiënt in een gasthuis overleed, was immers buitengewoon groot. Het onderstaande detail, uit een schilderij van omstreeks 1510, geeft een beeld van een laat middeleeuws gasthuis.

De zieken liggen vrijwel naakt onder de lakens; de bedden staan op houten planken om kou en optrekkend vocht tegen te gaan. Voor elk bed staat een tinnen pispot; aan de muur een schellekoord waarmee de aandacht van de verzorgsters kon worden getrokken. Het enige wat die konden doen, was het lijden wat verlichten.

Van de stadsdokter viel weinig te verwachten. Veel kennis bezat de man niet en bovendien had hij doorgaans weinig aandacht voor de treurige verzameling kreupelen, dementen en zieken die naast en door elkaar op de grote zalen lagen. Anders dan aan de gefortuneerde burgerij, die zich thuis liet verzorgen, kon hij aan dit menselijk wrakhout amper wat verdienen.

Dit detail, uit een schilderij van omstreeks 1510, geeft een beeld van een laat middeleeuws gasthuis.
[klik voor vergroting]

spoorwegen

1839 - Op 20 september rijdt de eerste trein van Amsterdam naar Haarlem. Het jaar daarop vervoert de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM) op haar verlengde lijn 78.000 passagiers, in 1843 470.000 en in 1850 - de spoorlijn is inmiddels doorgetrokken naar Rotterdam - 900.000. Een spectaculair aantal, gezien het totale inwonertal van het land: drie miljoen.Vertrek van de eerste trein (de Snelheid) van Amsterdam naar Haarlem op 20 september 1839, afgebeeld op een tegentableau. Met de vervoermiddelen die in de hoeken staan afgebeeld, ging het vervolgens snel bergafwaarts.