Een revolutie

De geschiedenis bewijst dat voor grote veranderingen vaak grote confrontaties nodig zijn. Zo gaat ook de start van het proces dat leidt tot de afschaffing van de slavernij gepaard met geweld. Zowel de idealen als de chaos van de Franse Revolutie verspreiden zich vanaf 1789 over de wereld, tot in de West-Indische koloniën. Geïnspireerd door de revolutie vechten de slaven van de Franse kolonie Saint-Domingue vechten zich vanaf 1791 onder leiding van Toussaint L’Ouverture vrij. Ze stichten de eerste onafhankelijke Amerikaanse staat na de VS.

De vlam slaat ook over naar het Nederlandse eiland Curaçao waar in 1795 een grote slavenopstand uitbreekt. Maar deze opstand wordt neergeslagen en de leiders van de opstand werden op gruwelijke wijze ter dood gebracht.

Intussen hebben alle gebeurtenissen in de West tot grote bezorgdheid geleid in Europa. Tijdens de opstand in Saint-Domingue zijn veel plantage-eigenaren vermoord. Kan dit niet zomaar weer gebeuren? Is de slavernij wel houdbaar? Het systeem begint te kraken.

Britse trendsetters

Om een heersend gedachtengoed bij te stellen is ook de stem van het slachtoffer nodig. Niet alleen in de vorm van het zwaard, maar ook in de vorm van de pen. In 1789 verschijnt in Engeland de autobiografie van een voormalige slaaf: ‘The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa the African’.

Equiano was op z’n tiende tot slaaf gemaakt en naar Amerika gebracht. Als slaaf had hij leren lezen en schrijven. Op z’n dertigste weet hij zichzelf vrij te kopen en naar Londen te verhuizen. Daar zet hij zich in voor het abolitionisme en zijn autobiografie zorgt in Groot-Brittanië voor aandacht voor het ellendige lot van de slaaf.

Progressieve ontwikkelingen hebben vaak ook een economische drijfveer nodig. De abolitionisten-beweging in Groot-Brittanië boekt in 1807 een grote overwinning met grote gevolgen voor de hele wereldwijde slavenhandel. In dat jaar verbiedt het Britse parlement de handel in slaven. Tot slaaf gemaakte Afrikanen mogen niet langer verhandeld worden.

Wat daarbij helpt is dat de industrialiserende Britse economie steeds minder afhankelijk is van slavenarbeid. Door de slavenhandel te verbieden beperken de Britten de toevoer van arbeid aan landen die daar afhankelijker van zijn.

Geboortecijfers onder slaven op plantages zijn over het algemeen zeer laag. Plantage-economieën in koloniën als Suriname komen daarom zwaar te leiden onder het handelsverbod. Plantages worden steeds vaker afhankelijk van de illegale slaventransporten van Lorrendraaiers.

In 1833 schaft Groot-Brittanië zelfs de slavernij compleet af in zijn koloniën. In 1848 volgen de Fransen met de Code Noir.

Discussie

In Nederland verschijnt in 1853 de vertaling van de internationale bestseller ‘Uncle Tom’s Cabin’ van de Amerikaans abolitionist en schrijster Harriet Beecher Stowe. De onmenselijke behandeling van oom Tom in het boek raakt een gevoelige snaar bij lezers. Voor het eerst kunnen mensen zich identificeren met het leed van de zwarte slaaf en krijgt het thema slavernij maatschappelijke aandacht. Een getuigenis van de kracht van het boek.

De morele verontwaardiging over de realiteit van de slavernij na het verschijnen van De negerhut van oom Tom brengt het debat zelfs naar de Kamer. Progressieve politici als Wolter Robert van Hoëvell bepleiten de zaak in Den Haag: aan de wreedheid van de slavernij moet een einde komen. Nederland moet zich weer scharen onder de beschaafde volkeren van de wereld. De discussie leidt uiteindelijk tot het aannemen van een wet die de slavernij vanaf 1 juli 1863 afschaft.

*Haken en ogen

Maar een ingrijpende verandering als het afschaffen van de slavernij heeft ingrijpende economische consequenties. Er zijn in Nederland verschillende partijen die grote financiële belangen hebben bij de slavernij en het plantage-systeem. Het vrijmaken van de slaven betekent dat al hun investeringen nietig worden verklaard. Deze partijen moeten om akkoord te gaan met afschaffing afgekocht worden door de staat. Daarom is een schadevergoeding voor de plantage-eigenaren van onderdeel van de aangenomen wet. Zij krijgen 300 gulden per hoofd.

Echt vrij zijn de slaven dan nog niet. Na afschaffing volgt een tienjarige periode van staatstoezicht. Deze overgangsfase wordt ingesteld om de voormalige slaven te kerstenen en tot goede, hardwerkende burgers op te leiden. Zo wordt bovendien een plotselinge leegstroom van arbeidskrachten in de koloniën voorkomen. Op 1 juli 1863 zijn de slaven formeel vrij, maar zijn ze verplicht om tien jaar lang op de plantage te blijven werken.