Wonen in weldadigheid door Suzanne Hendriks
De vele voordelen van een binnenlandse kolonie
De grote stad lonkt in vaak met beloftes van werk en een beter leven. Toch komen veel arme negentiende-eeuwers die naar de stad verhuizen er dikwijls bekaaid vanaf. Zoveel beter is het in daar vaak niet dan in de dorpen waar zij vandaan komen. Vijftig procent van stedelingen leeft namelijk onder de armoedegrens. De Maatschappij van Weldadigheid biedt een alternatief in het noord-oosten van het land. De redactie van de IJzeren Eeuw bezocht Frederiksoord in 1820 en onderzocht de vele redenen om als pauper uit de stad naar een binnenlandse kolonie te verhuizen.
Frederiksoord, 1825
Logement te Frederiksoord en woning van de directeur van de koloniën. Bron: Universiteitsbibliotheek Leiden
Baangarantie
Al jaren werkeloos of wil het maar niet lukken die baan vast te houden? Kun je niet voor je eigen gezin zorgen en ben je afhankelijk van bedelen of – nog erger – stelen en roven? De Maatschappij van Weldadigheid biedt alle kolonisten een baan, een kans om in het eigen onderhoud te voorzien. Niet alleen kun je je eigen land bewerken en zo in de kost voorzien, ook kun je werken op de landbouwgronden of werkplaatsen van de Maatschappij. Geen ervaring als boer? Geen nood, de Maatschappij biedt ook scholing. Vrouwen en kinderen kunnen thuis spinnen en of in werkplaatsen terecht waar zaken worden geproduceerd voor de eigen behoefte van de kolonies, zoals kousengarens, touw, kledingstukken, dekens en linnengoed. Op de koloniën wordt zes dagen per week gewerkt.
Een plek onder de zon
Met de hele familie driehoog achter wonen zonder daglicht, of in een kelderwoning waar soms het water tot de enkels staat? Dat kan anders. De Maatschappij van Weldadigheid biedt alle kolonisten een eigen woning, compleet met een inboedel en een lapje grond. Iedere woning biedt plek voor 6 personen, komt het gezin zelf niet aan dat getal, dan staan weeskinderen te trappelen om aan te schuiven. Zo ontmoet je nog eens een nieuw iemand. Als inboedel bieden we een tafel, stoelen, kachel, maar ook een spiegel, tafelkleed en een net servies. Het idee is namelijk dat wanneer mensen over nette spullen beschikken, zij zich vanzelf beter gaan gedragen. Zo begeleidt de Maatschappij van Weldadigheid de ontspoorde burger naar een beter en zelfstandig bestaan.
Leer lezen
De Maatschappij van Weldadigheid stelt groot belang in goed onderwijs. Dat is begin negentiende eeuw nergens in Nederland zo goed geregeld als in de koloniën. Voor alle kolonistenkinderen vanaf 6 tot 12 jaar geldt een leerplicht. Kinderen kunnen leren lezen en schrijven. Dat hebben ze misschien wel niet nodig, als toekomstige boeren, maar het is toch goed voor hun algemene vorming en ze worden er betere mensen van. De beste leerlingen kunnen hier ook terecht voor vervolgonderwijs en ook volwassenen kunnen les krijgen in landbouw.
Geloof wat je wilt
Voor de Maatschappij van Weldadigheid is het belangrijk dat een kolonist een trouw kerkganger is. Het maakt ons niet uit welke kerk, als er maar iemand uit het gezin gaat. Voor de kolonisten is er behalve een protestante kerk ook een katholieke kerk en zelfs een synagoge. Kerkbezoek is een vast en verplicht onderdeel van het kolonistenbestaan. De boete voor het ontlopen van de kerkgang is 2 stuivers.
Weldadigheid in Frederiksoord
Prent met gedicht. Bron: Universiteitsbibliotheek Leiden
Goede gezondheidszorg
Nooit meer naar een malafide tandarts. Nooit meer overgeleverd aan obscure kwakzalverij. De koloniën hebben een eigen geneesheren in dienst die ook een apotheek runnen. De Maatschappij heeft ook plannen om vroedvrouwen in dienst te nemen. Voor de premie van één cent per week ben je al verzekerd in een soort ziekenfonds. Alle kolonisten zijn verplicht hieraan deel te nemen.
Kleren maken de man
Lopen jij en je familieleden er slonzig bij, in grauwe lompen en verstelde lappen? Of ben je een slaaf van de mode en koop je steeds nieuwe kleren, terwijl je er het geld er niet voor hebt? Bij de Koloniën van Weldadigheid worden de kolonisten in het nieuw gestoken. Iedereen krijgt dezelfde uniformen; degelijke kampkleding. Die mag je later terugbetalen. De Maatschappij van Weldadigheid vindt nette kleding een voorwaarde om een net mens te kunnen worden. Bijkomend voordeel: dankzij de uniformen worden ontsnapte kolonisten gemakkelijk herkend.
Discipline en tucht
Als je genoeg hebt van het wanordelijke bestaan aan de rand van de maatschappij, zul je het erg naar je zin hebben in de koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid. Er wordt gewerkt volgens een strak dag- en weekregime, met talloze regels en roosters voor de kolonisten en directeuren en opzichters die de regels handhaven. De woningen zijn zo opgesteld dat ze goed in de gaten gehouden kunnen worden door opzichters. Er mag geen sterke drank geschonken worden en toestemming is vereist voor het verlaten van de kolonie, bijvoorbeeld om een zieke moeder te bezoeken. Maar dat is allemaal voor je eigen bestwil. Net als het systeem van straffen en belonen. Op die manier worden mensen geleerd zelf verantwoordelijkheid te dragen en te nemen. Goed gedrag wordt beloond met geld of medailles.
Frisse lucht
Heel praktisch hoor, de fabrieken gewoon in de stad. Zo kunnen de arbeiders te voet naar hun werk. Maar als je werkloos bent, zijn fabrieken in de stad alleen maar problematisch: de herrie, de rook, de stank! Denk eens in hoe heerlijk het zal zijn om de frisse lucht van bos en hei op te snuiven en niet meer horen dan de stilte van de natuur.