Verlangen naar een wereldstad

Het succes van een land wordt steeds afhankelijker van zijn grootste steden. Kan Nederland concurreren zonder echte metropool?

Door: Marleen Janssen Groesbeek, verschenen in FD-Outlook, het tweemaandelijkse magazine van het Financieele Dagblad.

Metropolen hebben de toekomst. Het zijn sterke magneten voor vele soorten mensen, bedrijven en culturele activiteiten uit de hele wereld, die met elkaar de motor voor een nationale economie vormen. Een wereldstad is de plaats waar naar verhouding het meeste geld wordt verdiend en wordt uitgegeven.

Om verschillende redenen zitten internationale bedrijven graag in of dichtbij wereldsteden. Die hebben een gevarieerd aanbod van goed opgeleide werknemers en een goede infrastructuur van wegen, openbaar vervoer, ict en kantoorruimte van hoge kwaliteit. Dat zijn dan ook precies de zaken waarmee metropolen elkaar naar de kroon steken, en waarmee ze in eigen land concurreren met andere steden.

Nederland mist zo'n echte metropool. De nationale grootstedelijke ambities zijn versnipperd over vier middelgrote steden in de Randstad. Met zijn 750.000 inwoners stelt Amsterdam niets voor in vergelijking met Europese steden als Londen (7 mln), Parijs (2,2 mln) en Berlijn (3,5 mln). Om maar te zwijgen van de andere steden in de Randstad: Rotterdam (bijna 600.000), Den Haag (bijna 500.000) en Utrecht (nog geen 300.000). Alleen de vier Randstadprovincies bij elkaar zouden qua inwonertal (7,6 mln) een serieuze metropool kunnen vormen.

Omdat Nederland zichzelf graag ziet als economische en culturele wereldspeler, wordt er al tientallen jaren gediscussieerd over een echte metropool. Alleen daarmee zou Nederland aantrekkelijk kunnen blijven als vestigingsplaats voor internationale ondernemingen en kan de economische motor voldoende toeren maken.

Om dat verlangen te bevredigen is precies vijftig jaar geleden al de Randstad bedacht. Na verschillende pogingen om van de vier steden een bestuurlijke eenheid te maken - als laatste de commissie onder leiding van oud-premier Wim Kok - heeft de huidige regering een meer pragmatische aanpak bedacht. De vier grote steden houden hun eigen bestuur, maar ze moeten beter samenwerken.

Als dat lukt, kan de Randstad in 2040 toch een echte metropool zijn met een waterrijk Groen Hart, enorme stadsparken en een half miljoen nieuwe woningen. Daar horen dan ook betere treinverbindingen en beter openbaar vervoer bij. Een ambitieus plan, waarmee het kabinet ver over zijn graf heen regeert. Toch waren de reacties overwegend positief. De meeste steden en provincies voelden zich ineens serieus betrokken in een economische en landschapstechnische ontwikkeling die tot hun verbeelding sprak. Zelfs ondernemersorganisatie VNO-NCW sprak zijn steun uit.

Maar wat het plan direct heeft ondermijnd, is de afwijzing door de grootste stad. Het bestuur van Amsterdam noemt de Randstad een achterhaald principe en zet zich liever in voor een Metropool Regio Amsterdam. Een van de toonaangevende Amsterdamse ambtenaren van Ruimtelijk Ordening, Zef Hemel, wond er geen doekjes om: 'Ik vind niet dat we klakkeloos nog vijftig jaar moeten bijtekenen voor een gespreide, ontmengde Randstad.' Hij adviseert de andere drie grote steden om hun eigen plan te trekken. Volgens Hemel is juist het Rijk de grootste barrière voor de ontwikkeling van Amsterdam als wereldstad.

Als dat geldt voor Amsterdam, dan net zozeer voor Rotterdam. Als die wordt gedwongen om mee te werken aan de ontwikkeling van de Randstad, blijft er te weinig geld en energie over om aan zichzelf te werken. En de grootste havenstad van Europa kan zich op eigen kracht ontwikkelen als een wereldstad, die laat zien hoe juist een krachtige stad meer kan bereiken dat een nationale overheid.

De voormalige Amerikaanse president Bill Clinton heeft Rotterdam uitgekozen als deelnemer in het Clinton Climate Initiative (CCI), een exclusieve groep van tien wereldsteden die de uitstoot van CO2 omlaag willen brengen met eigen maatregelen. Het CCI stelt bovendien klimaattechnische expertise beschikbaar aan andere steden.

Daarmee bewijst het CCI een belangrijke toegevoegde waarde van steden. Daar waar nationale overheden lang moeten nadenken en onderhandelen over noodzakelijke ingrepen, zijn grote steden slagvaardig. Zelfs iets relatief eenvoudigs als een ov-chipkaart, die zowel in Londen als in Rotterdam perfect werkt, mislukt in Nederland omdat hij per se moet worden ingevoerd als landelijk betaalmiddel.

Er zijn dus geen dwingende argumenten om een Randstad te vormen. Maar de vier grote steden en hun eigen regio's zijn wel complex genoeg om ze meer autonomie te geven. Typisch stedelijke problemen als verkeerscongestie, kwaliteit van bedrijfsruimte en het aanbod van kenniswerkers kunnen ze zelf het beste oplossen. Het Rijk dient ze daar de ruimte voor te geven, en ze niet in een keurslijf te dwingen van een door de Staat geleide Randstad. Zonder de dagelijkse zorgen over een potentiële Nederlandse metropool krijgt het Rijk ook meer aandacht voor Nederlandse gebieden die achter blijven.