Gaat Nederland gebukt onder een zesjesmentaliteit?
3 feb 09
In verschillende onderdelen van de samenleving sluit beleid niet aan op de praktijk.
Zo heeft de overheid tot nu toe de wachtlijsten in de jeugdzorg niet kunnen verhelpen, leiden de hervormingen in het onderwijs tot kritiek en lopen ondernemers aan tegen een wirwar van regels.
Belemmert de overheid de innovatie in de samenleving? Gaat Nederland gebukt onder een 'zesjesmentaliteit'? En welke verantwoordelijkheden heeft de burger in het proces van maatschappelijke ontwikkeling? Over deze en andere vragen debatteerden Alexander Pechtold (fractievoorzitter D66) en Mariëtte Hamer (fractievoorzitter PvdA) en het aanwezige publiek in het maandagavonddebat van 2 februari 2009 in Amsterdam.
'De publieke zaak'
De aanleiding voor het onderwerp van debats is de verschijning van het boek 'De publieke zaak'. In deze essaybundel laten wetenschappers, journalisten, ondernemers en politici hun licht schijnen over innovatie van de samenleving. De verdeling van verantwoordelijkheden tussen burgers en politici staan daarbij centraal. Bij het debat waren ook ongeveer 20 auteurs van de bundel aanwezig.
Bekijk hier het debat terug: deel I en deel II.
Volgens Pechtold zijn het niet de politici die innovatie in de weg staan, maar veeleer het bestuurlijke systeem. "Veel ambtenaren zijn jong van geest. Maar het systeem heeft nog weinig vernieuwingen ondergaan sinds de invoering van het algemeen kiesrecht in 1919. Bestuurlijke hervorming is nodig."
Bestuurslagen
Hamer sluit zich daar deels bij aan. "Er zijn te veel bestuurslagen. De Provinciale Staten zouden er wellicht tussenuit moeten." Maar de overheid kan zich ook niet teveel terugtrekken. "In de huidige crisis zie je dat mensen zich zorgen maken en zelf met maatschappelijke initiatieven komen. De overheid moet dat echter wel in goede banen leiden."
Anderzijds stelt Pechtold dat de overheid de idee moet opgeven dat de samenleving 'maakbaar' is. Hij maakt zich zorgen over de regelzucht en centrale coördinatie van oplossingen voor maatschappelijke problemen, die vaak onvoldoende adequaat zijn in de praktijk. Een voorbeeld is het elektronisch kinddossier. "Ik ben bang dat de Savanna's en de Maasmeisjes straks als een speld in de hooiberg van regels niet meer te vinden zijn."
Opgelegde doelstellingen
Een vraag aan de zaal: moet de overheid zich inderdaad terugtrekken? "Dingen die je niet kunt sturen, zoals wetenschap, of die je ternauwernood kunt sturen, zoals onderwijs, moet je misschien helemaal niet willen sturen", stelt Vincent Icke, medeauteur van de essaybundel en hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit Leiden. "Opgelegde doelstellingen als een slagingspercentage van 98% leiden juist tot een zesjesmentaliteit."
En dat is juist niet te bedoeling, volgens Wiet de Bruijn, eveneens medeauteur. Studenten moeten worden uitgedaagd. Als het een eer is om mee te mogen doen, stimuleer je talent, stelt de ondernemer en onderwijzer. Volgens Hamer zou de overheidsinterventie op het gebied van onderwijs dan ook meer de vorm moeten krijgen van een kader: de overheid stelt doelen en het onderwijs krijgt de ruimte om zelf invulling te geven aan de uitvoering.
Inspraak?
Een ander onderwerp dat de revue passeert, is de inspraak en politieke representativiteit. Heeft de burger wel echt iets in te brengen in het huidige systeem? Pechtold vindt dat er een essentieel verschil is tussen inspraak en invloed. Zo heeft het kabinet in 2007 honderd dagen uitgetrokken voor werkbezoeken en op basis daarvan 74 beleidsdoelen geformuleerd, waar te weinig mee gebeurt.
Dit gebrek aan werkelijke invloed zet volgens Pechtold de politieke representativiteit onder druk en het aantal leden van politieke partijen daalt steeds verder. "De partijendemocratie staat op zijn achterste benen." In een reactie daarop stelt Hamer dat meer invloed van de burger inderdaad gewenst is, maar dat het niet genoeg is om de kloof tussen overheid en burger te dichten.
Boerka's en regelzucht
Pechtold benadrukt tot slot dat Den Haag ook oog moet hebben voor de eigen dynamiek van de samenleving, bijvoorbeeld op het gebied van integratie. De afgelopen jaren zijn er veel burgerinitiatieven geweest om integratie te bevorderen, immigranten doen actief mee in het publieke debat en het aantal allochtone ondernemers groeit twee keer zo hard als het aantal Nederlandse ondernemers. Pechtold: "En intussen debatteert de Kamer over boerka's."
Tot een eenduigige conclusie leidt het debat vooralsnog niet. Wel zijn de aanwezigen het er in grote lijnen over eens dat de overheid moet waken voor regelzucht en wordt duidelijk dat meer inspraak en invloed van burgers wenselijk is. Paradoxaal is echter dat een sterke burger ook een sterke overheid nodig heeft die de burger die ruimte durft te geven.