Vragen bij het proces tegen Van der G.

Hoe gedetailleerd de rechercheurs van OMF (Onderzoek Moord Fortuyn) de gangen van Volkert van der G. ook zijn nagegaan, er blijven mysterieuze hiaten over. Wat moest Van der G. met die bivakmuts en wie wiste zijn computerbestanden toen hij al in de cel za

Het wemelt van de intrigerende paradoxen rond Volkert van der G. Waarom grijpt een grootverbruiker van het recht op een zekere dag naar het wapen? Hoe is een pleitbezorger van geweldloosheid een geweldenaar geworden? En hoe kan een veganist - die tegen de uitbuiting van dieren is en daarom tegen consumptie van dierlijke producten - veranderen in iemand die een ander van het leven berooft?

Dat Volkert een huurmoordenaar is, in opdracht van al-Qaeda, zoals voormalig LPF-kamerlid Jim Janssen van Raay beweerde, is - voorzichtig uitgedrukt - nooit echt hard geworden. Toch wordt er tot op de dag van vandaag gespeculeerd over de persoon Volkert. Niet door de laatste plaats in zijn naaste omgeving, waar nog steeds verbijstering en onbegrip heerst.

Na de vondst van de explosieven in zijn garage - waar Volkerts vriendin Petra volgens justitie niets van wist - kwam ook bij vrienden de vraag of hij in het geheim misschien al jaren deelnam aan radicale dierenacties. Leidde hun vriend al die jaren dat zij hem kenden een dubbelleven? Heeft hij een gespleten persoonlijkheid; enerzijds een introverte, aardige jongeman, anderzijds iemand die diep van binnen een vreselijke woede koesterde tegen de boze buitenwereld?

Van der G. uitte zijn emoties nooit, terwijl veel mensen dat juist wel doen om hun frustraties kwijt te raken. Zou de wrok bij Volkert dan nooit écht aan de oppervlakte zijn gekomen? En zou dat heel langzaam, onder invloed van waanideeën, tot de absurde moord op Fortuyn hebben geleid? Volledig ontoerekeningsvatbaar kan hij volgens deskundigen niet zijn geweest, daarvoor bereidde hij de aanslag te goed voor. De buurtbewoners in Harderwijk, waar Volkert woonde, zag tot mei vorig jaar in hem niet veel meer dan de trotse vader van zijn dochtertje Sabine. Maar in zijn hoofd was hij toen al bezig met het plan om een politicus te vermoorden.

Wat er precies in het hoofd van Volkert van der G. omgaat is stof voor de psychiaters en psychologen van het Pieter Baan Centrum (PBC) in Utrecht, die de moordenaar van Fortuyn ruim twee maanden onderzochten. Het PBC concludeerden dat Volkert van der G. volledig toerekeningsvatbaar was toen hij Pim Fortuyn op 6 mei vorig jaar vermoordde. Hij heeft wel een obsessieve persoonlijkheidsstoornis, maar die heeft niets te maken met het misdrijf.

Of er een kans op herhaling bestaat, kan het PBC daarom niet zeggen. De observatiekliniek gaf de rechtbank gisteren dan ook geen behandelingsadvies. Van der G. heeft op rationele gronden ervoor gekozen Fortuyn uit de weg te ruimen. Hij had ook andere mogelijkheden ter beschikking, maar koos uit vrije wil voor moord. Daar lag geen stoornis aan ten grondslag. Een calculerende afweging zonder een moreel defect, concludeerde psycholoog J. Oudejans van het PBC. Van der G. heeft zijn eigen rotsvaste moraal en normen.
Rechtbankpresident Frans Bauduin wilde afgelopen april, weten wat Van der G. er zelf van vond. ''Tja, wat moet ik ermee? Ik zie mezelf wel als toerekeningsvatbaar. Ik wist wel dat ik dwangmatige trekken heb,'' luidde het antwoord. De gedragskundige rapporten zeggen dat hij een hoog IQ heeft en noemen hem star, geremd, sociaal onbeholpen, introvert, perfectionistisch, narcistisch. Hij wil alles onder controle hebben. Zijn vrienden en familie vinden hem moeilijk te raken, emotioneel koel, onaangepast, koud, gereserveerd en met weinig tolerantie voor anderen met andere doelen en waarden.
Des te opvallender is de observatie van het PBC dat zijn relatie met zijn vriendin Petra en hun dochtertje Sabine warm, intiem en respectvol is. Hij heeft wel degelijk veel emoties, zegt psychiater A. de Kom. Maar hij heeft de neiging die te verdringen. Daarom lijkt hij koel en kil.

Fortuyn stond voor Van der G. voor alles waarvan hij een afkeer heeft, zegt het PBC. Een extraverte ijdeltuit met macht. Die zijns inziens de zwakkeren in de samenleving aanviel en daarmee een groot gevaar werd. Waaruit het grote onheil precies zou bestaan, heeft hij echter bij het PBC nooit kunnen uitleggen, zeggen de gedragskundigen.
Een aanval op de zwakkeren is een aanval op hem persoonlijk. Hij is niet in staat, aldus psycholoog Oudejans, daarin onderscheid te maken. Van der G. was zelf als jongen een zwakkere en dat zit nog steeds in hem. ''Opkomen voor zwakkeren staat met hoofdletters in zijn hoofd geschreven.''
Er was ook geen enkele twijfel bij Van der G. dat zijn plan Fortuyn te vermoorden gerechtvaardigd was. Dat gebrek aan twijfel vindt het PBC niet pathologisch. Hij was bereid de uiterste consequentie te trekken uit zijn politieke opvattingen en principes en dat betekende dat vuurwapengeweld was toegestaan.
In het PBC viel op dat hij graag strijd levert, provoceert en tergt. Een groepsleidster in het PBC merkte op: ''Zonder strijd zakt hij in. Dan verschijnt er een gedeprimeerde grondstemming.'' Oudejans bevestigde dat strijd als een rode draad door zijn leven loopt. Begin jaren negentig deed Van der G. twee zelfmoordpogingen wegens een verbroken relatie.
Zijn geweten is star, maar niet gebrekkig, aldus het PBC. Dat kan samengaan met de rationele, koele afweging. Zo heeft Van der G. verklaard dat hij het leed van de nabestaanden van Fortuyn ondergeschikt achtte aan het leed dat grote groepen uit de maatschappij zouden moeten ondergaan.

Asperger
Het Pieter Baan Centrum (PBC) stelt dat in het gedragskundig onderzoek naar Volkert van der G. 'snel evident was' dat de moordenaar van Pim Fortuyn niet lijdt aan de stoornis van Asperger, een subtiele vorm van autisme. Daarom heeft de observatiekliniek dit niet gemeld in zijn rapport, zei PBC-psycholoog Jacob Oudejans voor het gerechtshof in Amsterdam.

Twee onafhankelijke experts, kinder-en jeugdpsychiater Menno Oosterhoff en hoogleraar forensische psychologie Corine de Ruiter, zijn er wel van overtuigd dat nader onderzoek nodig is. Volgens hen zijn er sterke aanwijzingen dat Van der G. lijdt aan Asperger, een aangeboren stoornis bij normaal-en hoogbegaafden. Eerder uitten zij en andere autisme-experts deze vermoedens in de Volkskrant. Daarom wilde het hof hen onder ede horen.
Het hof liet nog in het midden of er een nieuw onderzoek komt naar Van der G. Het OM en de verdediging zeiden daaraan geen behoefte te hebben. Het PBC acht Van der G. volledig toerekeningsvatbaar.
Oosterhoff acht de kans op aanwezigheid van Asperger bij de milieuactivist 'zeer reëel'. Een belangrijkkenmerk van de stoornis is een gebrek aan inlevingsvermogen, stelde hij. Van der G. zei deze week dat hij onvoldoende heeft nagedacht over de gevolgen van zijn daad voor de nabestaanden. Oosterhoff: 'Daar hoeft een normaal iemand niet over na te denken. Dat voel je direct aan.'
Corine de Ruiter zei dat mediaberichten over Van der G. 'sterk de hypothese opriepen' dat er sprake kan zijn van Asperger. De advocaten onderwierpen de deskundigen aan een fel kruisverhoor omdat die zich enkel baseerden op informatie uit kranten. Zij vroegen of dat niet in strijd is met hun beroepscode.
'Daar heb ik met een collega lang over nagedacht', zei De Ruiter. 'Maar is het niet onze burgerplicht om wat met onze hypothese te doen die zo sterk en bij zoveel mensen leefde?' Zij had vergeefs gebeld naar het PBC, dat als enige op grond van langdurig onderzoek adviseert over de toerekeningsvatbaarheid van verdachten.
De hoogleraar verklaarde dat het PBC zich te veel beperkt tot psycho-analytisch onderzoek, zonder te kijken naar neuro-biologische afwijkingen als hersenbeschadigingen. Oudejans zei dat er wel uitgebreid medisch onderzoek naar Van der G. is verricht. 'Is hier sprake van een scholenstrijd?', vroeg Jeroen Chorus, voorzitter van het hof. De Ruiter: 'Ja, ik denk van wel.'
Oudejans moest het hof ook uitleggen waarom de dwangmatigheid en rigiditeit die het PBC bij Van der G. constateerde geen rol speelde bij de moord. Louter een 'politieke taxatie' van het gevaar van Fortuyn bracht hem tot het misdrijf, volhardde hij.

Nog een interessante tegenstelling: de professionaliteit van Van der G. in zijn juridische werk contrastreert sterk met de vracht aan sporen die na de moord op Fortuyn naar hem wijst.
In tien jaar tijd is hij uitgegroeid tot een specialist op het gebied van milieuwetgeving. Meer dan tweeduizend procedures hebben tot een - indrukwekkende - uitstootvermindering van 650 duizend kilo ammoniak geleid, zo wordt op de homepage van VMO trots voorgerekend. Volkert van der G. dient met ijzeren regelmaat bezwaarschriften in en maakt veehouders gek met zijn halsstarrigheid.
Maar als de milieuactivist acht minuten na de aanslag wordt aangehouden, zit in zijn rechter jaszak het moordwapen. Hij heeft de latex-handschoenen nog aan waarmee hij vermoedelijk vingerafdrukken wilde vermijden. In zijn dichtbij geparkeerde Toyota Starlet treft de politie plattegronden aan en aantekeningen over het radioprogramma waarin de lijsttrekker werd geïnterviewd vlak voor zijn liquidatie.
Enkele uren na de moord stuit de politie in zijn huis ook nog eens op munitie die eender blijkt te zijn als de kogels en hulzen die in het Mediapark zijn gevonden. Op de harde schijf van zijn computer worden allerlei aanwijzingen aangetroffen: zo heeft hij al weken voor de moord urenlang op internet naar de naam 'Fortuyn' gezocht.
Later, op 24 juni 2002, houdt de politie nog een huiszoeking in zijn garage, omdat hij in een telefoongesprek vanuit het huis van bewaring zijn vriendin herhaaldelijk vraagt deze ruimte op slot te doen. De politie vindt een plastic container met ongewone spullen: onder meer 35 condooms met een mengsel van kaliumchloraat en suiker, chemicaliën als zwavelzuur en ammoniumnitraat en een kookwekker. Grondstoffen voor een explosief, stelt het Nederlands Forensisch Instituut later.
Waarom heeft Van der G. de belastende zaken in zijn huis niet van te voren opgeruimd? Dat heeft sommigen in het actiewereldje hogelijk verbaasd. Immers, bij een gewone actie houden de deelnemers er al rekening mee dat ze worden opgepakt. Alles wat een activist in huis heeft liggen dat hemzelf of anderen kan beschadigen, stalt hij tijdelijk even ergens anders.
'Iedereen weet twee dingen: dat je nooit namen mag noemen en dat je moet zorgen dat je geen spullen in huis hebt', zegt milieu-activist Jan. 'Volkert moet dat weten door de acties waaraan hij heeft meegedaan. Dit strookt niet. De eerste de beste demo is beter georganiseerd dan de moord.'

Het moordwapen
Het moordwapen is snel gevonden. Bij zijn arrestatie vindt de politie het Star-pistool model 43, van het Spaanse merk Firestar, in een zak van zijn blauwe bomberjack. Op dat moment zit er nog één 9 millimeterkogel in. Vijf andere kogels troffen Fortuyn, één miste doel. Nog steeds is het een mysterie hoe Volkert aan het wapen kwam. Hij zegt het `geruime tijd eerder' te hebben gekocht na bedreigingen door boeren, tegen wie hij procedures voert.
Het wapen wordt in elk geval vóór 1992 geleverd aan het Belgische bedrijf Centaure in Luik, want dat jaar ging de fabriek failliet. Volgens wapendeskundigen gaat het om `de Skoda onder de handwapens'. Uit de administratie is de koper niet te achterhalen. Drie maanden na de moord wordt een bovenbuurman van de Vereniging Milieu Offensief in Wageningen gehoord, die het wapen mogelijk aan hem heeft geleverd. Deze man is in de jaren 80 veroordeeld voor een gewapende bankoverval. Hij wordt na twee dagen vrijgelaten.
Op het magazijn van het wapen wordt later nog wel een vreemd DNA-spoor gevonden. Hetzelfde DNA is aangetroffen na een ramkraak op 19 december 2001 in Emmen. Daar werd een haar gevonden. Voor de kraak worden drie Joegoslaven veroordeeld. Hat spoor naar de herkomst van het wapen loopt dood. Hoe Volkert zo goed leerde schieten is
onbekend. Dat vijf van de zes schoten raak waren, hoeft overigens niet te duiden op een getrainde hand.
Naar eigen zeggen kocht Van der G. in 1998 of 1997 het wapen in een café in Ede. Hij schafte het aan om zich boze boeren van het lijf te houden. Met het pistool kon Van der G. ze aan het schrikken maken, zei hij tegen de rechter. Ene Ferry, 'iemand met een justitieverleden', zou hebben bemiddeld bij de aankoop. Er zitten dan vijf patronen bij. Eentje vuurt Van der G. af in een bietenveldje als proef. In de buurt van de Antwerpse vogeltjesmarkt gaat hij op zoek naar meer minutie. Een 'onbekende blonde man' die in de wapenwinkel toevallig aanwezig is, helpt hem in Den Haag aan een doosje patronen. Waar heeft Van der G. die kogels voor nodig, want het pistool was er toch slechts om kwaaie boeren mee weg te jagen?

Zo laad je het toch?" Met de handen op zijn rug kijkt Volkert van der G. belangstellend
toe hoe de Amsterdamse rechtbankpresident mr. Frans Bauduin het pistool herlaadt. ,Nee,
de veiligheidspal zit aan de zijkant. Kijk daar", verbetert Volkert hem. 'Doet u het dan maar.
Het is toch veilig", reageert rechter Bauduin. Als de parketwacht het wapen heeft gecontroleerd, overhandigt hij het aan Van der G. Die richt het vuurwapen op de parketwacht. Zo hield hij het vast toen hij op 6 mei 2002 Pim Fortuyn doodschoot, geeft hij
toe. Elf maanden na de aanslag in het Hilversumse Mediapark staat de moordenaar van Fortuyn opnieuw met het moordwapen in zijn handen. Op de kop getikt in een café in Ede, ergens in 1996, zegt Volken Omdat hij door zijn werk ernstig werd bedreigd door de boeren, die hem een laatste rustplaats in een gierkelder beloofden.

De explosieven; waartoe dienen 35 condooms?
Een afgeluisterd telefoongesprek tussen Volkert en zijn vriendin, vijf weken na de moord, doen politie en justitie beseffen dat beiden iets verborgen houden. In het gesprek van een kwartier op 12 juni maakt Volkert telkens toespelingen op `de garage'. Die moet op slot. Zij vraagt wat die garage ertoe doet, er staat niets waardevols in. Opnieuw vraagt Volkert de garage dicht te doen. Dan zegt ze dat de boodschap duidelijk is. Op 24 juni vindt de politie in de garage een kunststof kist met chemicaliën. Die is bij een eerdere huiszoeking niet opgevallen, omdat dan alleen wordt gezocht naar munitie voor het moordwapen.
Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) onderzoekt de stoffen en concludeert dat het grondstoffen zijn voor explosieven. In de kist liggen 35 condooms, gevuld met kalium-chloraat en suiker. Een druppel zwavelzuur erop en na een kwartier ontstaat een steekvlam van minimaal een meter. Verder zijn er verschillende flessen met chemicaliën, waaronder twee liter geconcentreerd zwavelzuur; op de fles zitten Volkerts vingerafdrukken. Hoewel het bezit van de stoffen strafbaar is, is het door justitie (nog) niet in de tenlastelegging opgenomen. Er zitten flessen in met stoffen waar je explosieven mee kunt maken. Ook bevat de bak 35 condooms in een potje pindakaas. Op de eerste zitting van het proces tegen Van der G., laat het Nederland Forensisch Instituut (NFI) zien wat er gebeurt als de aangetroffen stoffen worden gecombineerd. Op de video-opname is te zien dat een geringe dosis van het mengsel in een condoom een forse explosie veroorzaakt.
Opvallend aan het proefje van het NFI is het tijdsverloop: pas na een halfuurtje komt de knal. Een ideaal procedé voor een aanslag, want op het moment van de explosie is de bomlegger al lang en breed vertrokken. Wat moest Volkert van der G. met dat explosieve materiaal? Was de milieu-activist misschien niet zo'n vredelievend en geweldloos strijder voor zijn idealen? Van der G. laat er niets over los. Wat de rechercheurs tot nog toe te weten zijn gekomen, is dat de pot pindakaas is geproduceerd in 1992.

Wat hij met de condooms wilde, is onduidelijk. De receptuur is gewoon op internet te vinden. In het verleden zijn in Nederland met vergelijkbare stoffen aanslagen gepleegd op bedrijven die het milieu zouden verpesten.
.

Het motief; liefde voor de nerts?
Justitie maakte enkele maanden geleden via een persbericht bekend wat het motief van Volkert van der G. was om Pim Fortuyn te vermoorden. Volstrekt ongebruikelijk, zoals in deze zaak vrijwel alles ongebruikelijk is. Fortuyn was in de ogen van de 34-jarige Harderwijker een `steeds groter wordend gevaar voor kwetsbare groepen in de samenleving'.
Een nogal vage motivering. We weten nog steeds niet wie precies wordt bedoeld met `kwetsbare groepen'? Bedoelde hij de dieren? Je zou het haast denken, Van der G. span