Lees ook de column: Kantelen
26 mrt 05
Door Wim Fortuyn, NOVA's allesweter
Bij het woord kantelen dacht ik vroeger altijd aan bekkens of baarmoeders. Nu weet ik beter. Kantelen is een
term uit de televisiewereld. Daar kwam ik twee jaar geleden achter. NOVA zat toen in een dipje. De formule
leek wat sleets, de kijkcijfers zakten en de nieuwe hoofdredacteur had woeste plannen om daar verandering in
te brengen. Het moest allemaal eigenzinniger, gedurfder, brutaler. Kortom, We moesten gaan kantelen.
Dat hadden we natuurlijk letterlijk kunnen nemen, door bijvoorbeeld alles leuk scheef in beeld te brengen -
naar het recept van elk zichzelf respecterend jongerenprogramma in de jaren negentig. Leuk bij de val van een
minister. Een dwars interview met Thom de Graaf waarbij je de man horizontaal op het scherm brengt zodat de
kijker weet: die ligt.
Maar zo flauw zijn we nou ook weer niet. Kantelen is meer dan een beeldgrapje; het is de kijker verrassen met
informatie die je nergens anders vindt. Dus geen interview met De Graaf - want dat doet iedereen - maar de
onthullingen van zijn chauffeur die hem in de auto heeft horen vloeken, tieren, schelden. Zodat de kijker
precies weet wat er werkelijk in hem omging. Een onwaarschijnlijk voorbeeld? Zeker. Geen chauffeur die zich
daar publiekelijk voor leent en bovendien nemen we uiteraard aan dat De Graaf vloekt, tiert noch scheldt.
Maar dat doet er even niet toe. Het gaat om het idee.
Kantelen dus. Heel vernieuwend. Of toch niet? Nou nee. Het programma NOS Laat, dat samen met Achter het
Nieuws aan de wieg stond van NOVA, groeide er noodgedwongen mee op. In 1989 opgericht als een dagelijks
programma dat de achtergronden van het nieuws moest belichten, mocht NOS Laat zich om omroeppolitieke redenen
niet teveel begeven op het terrein van actualiteitenrubrieken als Hier&Nu, Televizier, Achter het Nieuws
en Brandpunt, die niet vaker dan één of twee keer per week uitzonden. Het werd officieel dan
ook geen actualiteitenprogramma, maar een dagelijks magazine met kunst, cultuur, sport en achtergronden - of
zoiets.
Dat was de oplossing in woord. Creatiever was de oplossing in daad. Om maar niet op één van de
actualiteitenrubrieken te lijken, besloten de makers van NOS Laat waar mogelijk te kiezen voor een andere
benadering. Letterlijk. Als bij een persconferentie alle camera's gericht waren op de aftredende minister,
bracht de NOS alle camera's en journalisten in beeld. Het nieuws een kwartslag draaien, heette dat toen. Je
zou ook kunnen zeggen: kantelen.
Het leverde leuke staaltjes televisie op. Van Arthur Scargill bijvoorbeeld, de militante vakbondsleider die
begin jaren 90 een bittere strijd uitvocht met Margaret Thatcher over de sluiting van de Britse mijnen. NOS
Laat bracht hem in beeld tijdens een spreekbeurt in Amsterdam. Niet sprekend, maar heftig gesticulerend op de
dwingende tonen van de Internationale.
Strijdbaarheid in elk gebaar. Veelzeggend beeld, zonder dat er een woord werd gesproken. Beroemd in kleine
kring is ook een reportage over de opening van het aspergeseizoen, waarbij de kijker wordt geinstrueerd hoe
de beboterde stengels volgens de etiquette naar binnen te geleiden.Ondersteund door de zwoele klanken van Je
t'aime, Moi non Plus werd het een festijn van softe erotiek.
Er was ook een schaduwkant. Met de creativiteit sloop er een licht snobisme in NOS Laat, en dat ging ten
koste van de scherpte. Het woord 'nieuws' bracht ter redactie niet veel meer in beweging dan een paar
opgetrokken neuzen. Nieuws, dat was iets voor het journaal. Door al die kanteling was de rubriek als het ware
met de rug naar de actualiteit gaan staan.
De omslag - zeg maar de volgende kanteling - kwam een paar maanden voor de geboorte van NOVA, op
Koninginnedag 1992 om precies te zijn. Het was de dag van de rassenrellen die Los Angeles in vuur en vlam
zetten. Het bracht de redactie niet in beweging. De kijkers moesten het 's avonds doen met een lang tevoren
geplande special over de feestelijke Oranjedag. Een dag later probeerde de redactie ijverig deze omissie goed
te maken, maar toen was het te laat. Het hoongelach verstomde niet. Een dieptepunt was bereikt. Het zal de
fusiebesprekingen met Achter het Nieuws hebben bespoedigd.
Met de komst van NOVA, nog datzelfde najaar, was het een beetje afgelopen met het elitaire gekantel. Het valt
niet mee én scherp te zijn op nieuws én te verrassen met beeldige kunstwerkjes. Het zijn twee
werelden, die elkaar soms moeilijk verdragen. Wie wil scoren in het nieuws moet snel zijn, gehaaid, en zal
moeilijk de inspiratie kunnen opbrengen voor het subtielere kantelwerk.
En toch. De behoefte om die twee werelden te verenigen blijft. Bovenop het nieuws zitten én
vernieuwende televisie maken, spraakmakend te zijn op elk terrein: het is de droom van elk
actualiteitenprogramma. Maar ja, daaruit blijkt al dat de concurrentie ook niet stil zit. Nieuw nieuws is na
een dag oud nieuws.
Het vereist dan ook geen durf om hier te voorspellen dat we in Hilversum nog niet zijn uitgekanteld. Die
associatie met baarmoeders was zo gek nog niet: elke kanteling is eigenlijk een wedergeboorte. Morgen is er
wéér een nieuwe NOVA. Reken daar maar op.