Hoofdcommentaar: De Groene Amsterdammer

Russische toestanden: D66 als muilezel van het CDA
DOOR HUBERT SMEETS

Begint het Nederland van Balkenende te lijken op het Roemenië van Ceausescu? Volgens hoofdredacteur Carel Kuyl van Nova is het al zover. De historische hyperbool, opgetekend door de Volkskrant, klinkt leuk maar is een belediging voor zowel de nationaal-communist Ceausescu als zijn slachtoffers.

Is er dan een overeenkomst tussen Medy van der Laan en Aleksandr Sokolov? Jazeker. Deze parallel, ook een hyperbool, snijdt meer hout. Sokolov is minister voor Cultuur en Massa communicatie in Rusland en verantwoordelijk voor de disciplinering van de media daar. Dat gaat hem goed af. Nagenoeg alle omroepen gedragen zich netjes. Het journalistieke landschap ziet er na vijf jaar Poetin rustig en aangeharkt uit.

Van der Laan is staatssecretaris voor Cultuur en Media in Nederland en belast met de publieke media alhier. Veertig jaar en vier maanden na de val van het kabinet-Marijnen - een crisis waaraan we de Tros hebben te danken - heeft zij, met dank aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid onder leiding van CDA'er Wim van de Donk, na een «flinke bevalling» binnen de coalitie het omroepbestel op stelten gezet. Dat werd tijd. Hilversum verdiende slaag.

Het plan is gepresenteerd als de zoveelste doorbraak van de radicale hervormingscoalitie van CDA, VVD en D66 die Nederland definitief gaat veranderen. Conform het motto van Balken ende II moeten ook «de kijker en de luisteraar voortaan centraal staan» en dienen de audiovisuele media tegelijkertijd innovatief multimediaal te worden.

Maar zoals altijd verschuilt de duivel zich in het detail. Mediabeleid laat zich nauwelijks in een paar woorden samenvatten. In de nota Met het oog op morgen: De publieke omroep na 2008 wordt tussen de regels door niettemin een structuur zichtbaar: een quasi publiek én quasi privaat systeem. Hybride, heet dat in het ideologische taalgebruik van dit kabinet. Het omroepplan lijkt op de nieuwe WAO van minister De Geus van Sociale Zaken, ook al heeft hij die am bitie een jaar moeten uitstellen. Het heeft eveneens iets weg van het advies dat de commissie-Leemhuis deze week presenteert voor de politie. Die zal organisatorisch niet worden genationaliseerd maar wel nationaal door de minister van Binnenlandse Zaken worden «aangestuurd» zodat de burgemeesters het nakijken hebben.

In het plan van staatssecretaris Van der Laan raken centralisme en commercie hybride met elkaar verknoopt. Enerzijds krijgt de raad van bestuur van de publieke omroep ongekende macht. Dit orgaan, ter wille van de afstand tussen pers en politiek aangesteld door een raad van toezicht die op zijn beurt door de regering wordt benoemd, kan netten en programma's maken of breken. Anderzijds krijgen de verzuilde omroepverenigingen meer commerciële armslag. Over de zenderkleuring hebben ze niet veel meer te zeggen. Maar daar staat tegenover dat ze lekker marktconform kunnen gaan werken. Even naar de notaris voor een extra BV ter afscherming van de vereniging, plus nog wat zogeheten «Chinese muren» tussen de publieke en private functies, vervolgens hopen dat de eurocommissaris mededinging in Brussel geen stoorzender wordt en hupsakee.

Behalve de raad van bestuur aan de top van de hiërarchie en de NOS, die zich exclusief bezighoudt met nieuws en sport, hebben ook de zuilen KRO, NCRV, EO en wellicht Vara aan het langste einde getrokken. Zij moeten zorg gaan dragen voor opinie en debat, kortom voor de pluriformiteit van de openbare meningsvorming. Van der Laan is namelijk gek op debat. In de 38 pagina's tellende nota komt het woord «debat» ruim dertig keer voor, al wordt nergens duidelijk wat een «debat» eigenlijk is.

De overige omroepen moeten maar zien waar het schip strandt. En de NPS wordt op voorhand alvast opgeheven. Daarmee staan ook programma's als Zembla, Buitenhof, Andere tijden, Klokhuis en Sesamstraat op het spel. Voor Nova is dat al geen vraagteken meer, heeft Van der Laan maandag laten weten aan de medewerkers van de NPS. De rubriek is terminaal.
In dit detail komt het echte aapje uit de mouw. De doodsteek voor Nova is politiek gemotiveerd. Sinds 2002 zijn de media een bron van haat onder politici van alle soorten en maten. De LPF heeft er in dat jaar zelfs beleid van willen maken. Via een achterdeur worden de fortuynisten nu enigszins beloond. Volgens de Volkskrant vindt de VVD de NPS een «links bastion» dat een kopje kleiner kan worden gemaakt nu alles toch gaat veranderen. Nova? «Driemaal de Volkskrant», aldus CDA-fractievoorzitter Verhagen. Hij is er een keer ongastvrij bejegend. Beleefdheid jegens gasten is niet het sterkste punt van redactie en anchorlieden, bescheidenheid evenmin. Dittrich (D66) en Bos (PvdA) hebben de redactie eveneens laten blijken een hekel te hebben aan negativisme en sarcasme op de late avond.

Ook zonder Nova blijft Nederland bestaan. Misschien neemt de economische groei zelfs toe zonder haar gezeur. Maar daar gaat het niet om. Waar het wel om gaat? Om het voortbestaan van een serieuze vorm van journalistiek die in Nova meer of minder haar beslag kreeg. Om het CDA en de VVD - en mogelijk de PvdA, die vooralsnog afwacht - die een hybride bestel gebruiken om een paar politieke hindernissen in Hilversum te verwijderen en zich vervolgens achter de zendgemachtigden en het bestuur verschuilen om schone handen in het «debat» te houden. En om juniorpartner D66, die heeft gezorgd voor de progressieve slagroom op deze taart.

Het CDA heeft het gevecht slim gestreden en is de grote winnaar. De VVD is afgekocht met bezuinigingen op overheidssubsidies voor clubs die toch niet liberaal stemmen. D66 ten slotte is in deze stoelendans niet meer dan de muilezel van het CDA.

Het resultaat tendeert eerder richting Rusland, waar staatsondernemingen de audiovisuele media in handen hebben, dan richting BBC. Vergeleken met collega Sokolov in Rusland heeft Van der Laan slechts een kleine stap gezet. Voor een openlijk beleden «his master's voice» zijn we nog niet rijp, ondanks al die eindeloze pleidooien voor leiderschap. Naar Nederlandse maatstaven is haar stap echter een grote sprong. Achterwaarts welteverstaan.

© HUBERT SMEETS / De Groene Amsterdammer