Commentaar van de hoofdredactie - Opiniepeilingen
23 jun 06
"Ik ga de mensen toch echt niet vertellen waar ze moeten wonen en hoe ze zich moeten voortbewegen."
Karla Peijs heeft niks met
dictatuur. Als iemand in Almere wil wonen en in Amsterdam werkt, is het haar plicht dat mogelijk te maken.
Wegen aanleggen dus. Want andere oplossingen om de files aan te pakken zijn in feite ondemocratisch.
De bewindsvrouwe getuigt van moderne bestuursinzichten. Het is een trend om het ontzuilde land te regeren aan
de hand van opiniepeilingen. Weten wat het volk denkt, en daarnaar handelen. Klantgericht. Je ziet het overal
in Den Haag. Sinds Pim Fortuyn de sluimerende onvrede mobiliseerde tot een machtsfactor, is er geen politicus
meer te vinden die de bewegingen van de kiezer niet in de gaten houdt. Wouter Bos luistert al vier jaar naar
de mensen in het land, en ook de regering houdt voortdurend de vinger aan de pols van de samenleving -
bijvoorbeeld door iedereen uit te nodigen mee te praten over modernisering van het kiesstelsel.
Nederland pollt en peilt wat af. En, laten we het maar direct erkennen, NOVA doet er driftig aan mee. Geen
kwestie of er wordt wel een opinievraagje op losgelaten. Of het nu gaat om levenslange opsluiting van TBS'ers
of om de vraag wie de finale van het wk-voetbal mag verslaan. Het resultaat is al gauw een opiniegestuurde
mediacratie, die weinig oog heeft voor nuances en van het ene incident naar het volgende holt.
Illustratief is de heisa rond Rita Verdonk, die zich kandidaat stelde voor het VVD-lijsttrekkerschap op grond
van haar populariteit in de peilingen. Menigeen, ook op de redactie van NOVA, meende dat haar opponent Rutte
vanaf dat moment een verloren race liep - zeker na de opmerkelijke rel rond Ayaan Hirsi Ali, die, tot
verbijstering van velen, de kansen van Verdonk alleen maar leek te vergroten. Waarbij de grote vraag nog
altijd is of Verdonks razendsnelle conclusie omtrent het Nederlanderschap van Hirsi Ali was ingegeven door de
uitkomst van een peiling onder haar potentiële aanhang.
Ze zal het zelf verontwaardigd tegenspreken, maar heeft de schijn tegen - niet in de laatste plaats door het
opnemen van een erkende 'spindoctor' als Kay van der Linde in haar campagneteam. Dat Verdonk toch van Rutte
verloor was een kleine misrekening. De mening van de VVD-kiezer bleek niet gelijk aan die van de VVD-leden.
En die mochten het bepalen.
Opiniepeilingen, zo blijkt, creëren een virtuele werkelijkheid, die zijn uitwerking niet mist. De
politieke barometer,
wekelijks te volgen op deze website, is daar een voorbeeld van. Die voedt de onrust in de boezem van partijen
die zakken in populariteit, en smoort oppositiegeluiden bij de stijgers. De PvdA staat er al vier jaar lang
op winst, zonder dat Wouter Bos daar veel meer voor hoeft te doen dan zich rustig te houden.
Maar hoe rijk mag hij zich rekenen op grond van dat gegeven? Zodra Bos zich uitspreekt -zie zijn
aow-voorstel- kost hem dat direct zetels. Omgekeerd weerspiegelt de onvrede over het 'zuur' van Balkenende
zich al jarenlang in verlies voor de regeringspartijen. Maar nu de grootste onrust rond de ingrepen in
zorgstelsel en uitkeringen is geluwd, en de economie weer aantrekt, krabbelt de coalitie weer op in de
barometer.
Peilingen, enquêtes en studies naar wat de samenleving beweegt dienen met de nodige argwaan te worden
bekeken - ook als ze serieus en integer worden uitgevoerd. Vlak voor de opkomst van Pim Fortuyn, publiceerde
het sociaal cultureel planbureau een onderzoek waaruit de Nederlander als een tevreden en welvarende wereldburger naar
voren kwam. Die studie verdween
binnen een paar maanden in de prullenmand en zette het SCP ernstig aan 't denken. Want hoe meet je wat iemand
denkt die moet kiezen tussen een weg en een natuurgebied?
Modernisering van de democratie. Het klinkt mooi. Maar er liggen gevaren op de loer. Het gevaar van
manipulatie, bijvoorbeeld. De Britse televisieserie 'Yes Minister' illustreerde ooit met
een prachtige dialoog hoe bij een enquête (naar herinvoering van de
dienstplicht) de vraagstelling bepalend zal zijn voor de uitkomst. Manipulatie van bovenaf dus. Maar ook
pogingen het initiatief juist meer bij de burger te leggen zijn niet per definitie dienstbaar aan de
democratie.
In een vuistdikke studie naar 'het geheim van de burger' slaakt promovendus en rijksambtenaar Wil Tiemeijer de
verzuchting dat de meeste mensen helemaal niet zitten te wachten op meer horizontaal bestuur en directe
invloed: de overheid moet de zaken gewoon goed regelen. Het blijkt allemaal uit, jawel, een peiling in
opdracht van toenmalig minister Thom de Graaf, die door het ministerie van Binnenlandse Zaken snel is
weggemoffeld.
De conclusie van Tiemeijer: Democratische vernieuwingen, hoe goed bedoeld ook, dienen vooral "het belang van
de politiek gepassioneerden". Nog meer invloed dus voor activisten en politiek betrokkenen.
Modern bestuur. Dat is een campagne-oorlog tussen de minister die zegt namens de zwijgende meerderheid te
spreken als ze een weg wil aanleggen en activisten die namens de ook al zwijgende natuur het hoogste woord
hebben. De dictatuur van de automobilist versus de dictatuur van de natuurliefhebber. Alsof er geen
natuurliefhebbers zijn die ook graag auto rijden.
Spektakel verzekerd. U hoort ons, de pers, niet klagen. Maar uiteindelijk gaat het toch gewoon om de vraag of
de minister zorgvuldig is in het afwegen van alle belangen. En of de pers kritisch blijft. Ook op
zichzelf.
Volgende aflevering: feiten, cijfers en leugens