Commentaar: de spagaat van 'De Grote Donorshow'

And the winner is...

Wat moet je als eenvoudige kijker nog geloven? Niets is ondenkbaar in de wereld van Big Brother en Spuiten en slikken. Alles kan in het land waar de dieren een eigen partij hebben en drugs zijn toegestaan. En dus kijkt geen mens nog op als BNN iets nieuws verzint dat de goede smaak tart, de grenzen van de ethiek opzoekt - als die grenzen er zijn.

De Grote Donorshow. Een doodzieke vrouw die, live op de televisie, met hulp van de kijkers een keuze maakt uit drie patiënten die met smart wachten op een donornier. Haar nier.

Niemand verbaasd; iedereen geschokt. Kamerleden die de regering opgewonden vragen om ingrijpen. Cameraploegen van Tokio tot Toronto die afreizen naar Aalsmeer. De ogen van de wereld zijn weer eens op Nederland gericht..

Het is allemaal een wrange grap gebleken. Geen grap eigenlijk - al had BNN-oprichter en voormalig nierpatiënt Bart de Graaff er vast hard om gelachen. Maar wrang is het zeker - met opzet zelfs. Want, benadrukt BNN, niets is cynischer dan een Kamerlid dat de ethicus uithangt als het gaat om een televisieshow, maar niet thuis geeft als het aankomt het invoeren van een wet die een antwoord biedt op het schreeuwende tekort aan donoren. En daarmee ook passief bijdraagt aan het instandhouden van de illegale donorhandel en alle daaraan gepaarde misdaden.

Geen grap dus, maar wel een geslaagde. Niet zozeer vanwege de 1,2 miljoen kijkers en de aandacht van meer dan 100 journalisten uit binnen- en buitenland, maar wel vanwege de nationale en internationale aandacht die BNN op het donorprobleem heeft gevestigd.

De winnaars zijn bekend. BNN. En de patiënten die wachten op een donor - zij kunnen hopen op nieuwe kansen. Maar hoe zit het met die kijker? Hij weet het niet meer, en zit in een geestelijke spagaat. Want alles kan. En dus kan ook alles bedrog zijn. Het is een spagaat die heel wat mensen in verwarring brengt.

NRC Handelsblad volgde tijdens de uitzending een aantal kijkers. Zoals een neurochirurg die na een kwartiertje zegt`: "Verschrikkelijk. Wie heeft deze vrouw gezegd dat ze doodgaat? (..) Ze kan net zo goed nog vijf jaar leven. Ze heeft die nier zelf nodig." En na afloop, als het allemaal een grap blijkt te zijn: "IJzersterk. Geniaal". En ook mediaminister Plasterk sprak van een " fantastische stunt".

Niet iedereen reageerde zo sportief. CDA-kamerlid Joop Atsma, die Plasterk had gevraagd de donorshow te verbieden bleef knorren over een smakeloze uitzending, die er niet had mogen komen. En ook onder de (buitenlandse) journalisten klinken na afloop een paar harde vloeken. "Shit. Bullshit. We hadden thuis kunnen blijven".

Op de redactie van NOVA was de skepsis al eerder binnengeslopen. Argwaan die naarmate de uitzending vorderde bevestiging vond in de wijze waarop de show vorm kreeg. Het was allemaal te hard, te glad geproduceerd. Ook de opmerking van BNN dat we er vooral de laatste vijf minuten bij moesten blijven, was een vingerwijzing. Sommige redacteuren meenden in de donor een actrice uit een reclamespotje ter herkennen, maar ook driftig gegoogle leverde NOVA geen harde bewijzen van het bedrog voor het einde van de uitzending. Die wedstrijd verloren we, samen met alle andere twijfelaars - en daar was het BNN ook om te doen, want zolang niemand wist dat er sprake is van een toneelstukje, moest iedereen er op z'n minst rekening mee houden dat het allemaal bloedige ernst kon zijn.

Dat gold voor premier Balkenende - die misschien wel twijfelde, maar tot vlak voor de uitzending toch maar meezong in het koor van tegenstanders. Het gold ook voor NOVA, dat zich onbekommerd liet meeslepen in de door BNN gecreëerde donorhype. Woensdag kwam deze rubriek met het verhaal van een nierpatiënte - zelf arts - die voor haar probleem een fatsoenlijke en legale uitweg dacht te hebben gevonden in Pakistan. Daar, is haar verhaal, zijn donoren te vinden die bereid zijn een nier af te staan. Nee, niet voor geld of onder dwang, maar vrijwillig. Omdat ze nu eenmaal bereid zijn te geven.

De vraag is of het klopt. We hebben geen reden te twijfelen aan de oprechtheid van de patiënte, maar we kunnen ook niet uitsluiten dat ze te snel heeft willen geloven in de theorie van deze geefcultuur en zich iets op de mouw heeft laten spelden. Een veeg teken is dat kort geleden een negental orgaanhandelaren zijn opgepakt, uitgerekend in Pakistan. Maar ook dat bewijst niets, behalve dan dat er geld te verdienen is aan menselijke organen.

Voor een programma als NOVA is dat zoiets als een openstaande rekening. Als het even kan moeten we het uitzoeken; dat zijn we aan onze stand - en de kijkers - verplicht. Wordt dus vervolgd. Want in een wereld waar alles kan en ook alles bedrog kan zijn, tellen uiteindelijk de feiten - geschraagd door een kritische geest, die zich niet laat bedwelmen door absoluut geloof of heilige verontwaardiging. Dat heeft een weekje BNN-opwinding duidelijk gemaakt. Ook dat is winst.