De Vrij Veilig-campagnes door de jaren heen
14 aug 07
Overzicht van de Vrij Veilig Campagnes van Soa Aids Nederland sinds 1987:
1987: de condoomcampagne
Er is maar weinig onderzoek beschikbaar naar condoomgebruik. Verder is nog onduidelijk of het condoom
voldoende beschermt tegen een hiv-infectie. De campagnemakers moeten rekening houden met twee taboes: seks en
dood. Een angstaanjagende boodschap zoals o.a. in Groot-Brittannië is uitgevoerd, wordt onwenselijk
geacht. Gekozen wordt voor de bekende metafoor voor seks: het bloemetje en het bijtje.
1988: de vakantiecampagne
Een condoomcampagne met jongeren als doelgroep wordt in 1988 om politieke redenen niet haalbaar geacht.
Condoompromotie zou jongeren aanzetten tot vervroeging van hun seksuele ervaring en tot promiscue gedrag.
Gekozen wordt daarom voor een algemene vrij veilig boodschap waarin niet alleen aandacht is voor condooms,
maar ook uitstel van seksuele contacten, monogamie en seksueel contact zonder neuken.
1989 - 1990: de smoezencampagne
Jong volwassenen blijken inmiddels een goede kennis te hebben over aids en een positieve houding ten aanzien
van condoomgebruik. Jonge mensen verzinnen echter excuses om geen gehoor te geven aan hun eigen intenties. De
meest gebruikte smoezen van jongeren worden in de campagne van 1989 verwerkt. De smoezen staan boven een foto
van een jongen, meisje of een heteroseksueel stelletje. Over de ogen is een balkje geplaatst met de tekst
'welterusten'. Boven de foto staat de smoes verwoord, bijvoorbeeld: Dit is Erik. Hij hoeft niet veilig te
vrijen, want hij kent niemand met Aids. Welterusten, Erik. Denk na, vrij veilig.
1993-1994: 'ik vrij veilig of ik vrij niet'
In 1993 wordt weer een massamediale campagne gelanceerd. De doelgroep is verbreed tot iedereen die onveilig
vrijt en dus risico loopt. Voor het eerst spreekt de campagne ook de homoseksuele doelgroep rechtstreeks aan
(er komen drie klachten tegen deze uitingen binnen bij de reclamecode commissie). Voor het eerst wordt het
condoom direct in beeld gebracht.
1995: doe jij iets aan?
Een barrière voor veilig vrijen is dat veel mensen niet weten hoe condoomgebruik aan een partner
duidelijk te maken. De campagne van 1995 veroorzaakt door de (half) blote modellen meer opschudding dan
voorgaande campagnes. Er worden kamervragen gesteld.
1996-1997: Veilig vrijen, soa en chlamydia-campagne
De kennis van het Nederlandse publiek over soa is minder dan de kennis over hiv. In 1995 wordt besloten dat
de tijd rijp is voor meer aandacht voor andere soa, met name chlamydia. In 1996 verschijnt een nieuwe
commercial waarin de vraag centraal staat: 'wat is het beste moment om over condooms te beginnen?' Extra
aandacht voor chlamydia is er via de 'soa top 10'. Stelletjes stellen op posters condoomgebruik aan de orde:
'jij vond rubber toch zo sexy..?' De humorvolle aanpak van deze campagne krijgt veel waardering: ook ver
buiten Nederland.
1998: Soa zijn overal verkrijgbaar, condooms trouwens ook
Om de kennis over soa in het algemeen en de drie meest voorkomende soa (chlamydia, genitale wratten en herpes
genitalis) in het bijzonder te vergroten, verschijnen in 1998 nieuwe posters en radiocommercials. Vrijende
stelletjes worden geportretteerd met de tekst: 'soa zijn overal verkrijgbaar' of een variant voor
één van de drie veel voorkomende soa. 'Chlamydia is overal verkrijgbaar'.
1999 - 2000: altijd handig om een condoom bij je te hebben ... of liever twee
Onderzoek toont echter aan dat veel onveilig vrijgedrag het gevolg is van het niet beschikbaar hebben van een
condoom op het juiste moment. In 1999 wordt een nieuwe campagne gelanceerd waarin op een humorvolle wijze het
belang en het nut van altijd een condoom bij je te hebben wordt getoond.
2001 - 2002: Het aanzoek
In 2001 wordt een nieuwe vrij veilig campagne
geïntroduceerd die communiceert dat veilig vrijen een teken is van zorg en respect voor de ander. Door
het gebruik van condooms nemen jonge mensen verantwoordelijkheid voor zichzelf én de ander.
2003: Gebruik dan nu een condoom
De positieve benadering van de campagne 'het aanzoek' wordt door de doelgroep gewaardeerd. Tegelijkertijd
blijkt uit onderzoek dat het aantal soa sinds het einde van de jaren 90 in Nederland een duidelijke stijging
vertoont. Enerzijds is dit te verklaren doordat meer mensen zich laten testen op soa, anderzijds zijn er
aanwijzingen dat er minder veilig wordt gevreeën. Dat hiv inmiddels goed behandeld kan worden met
medicijnen en geen dodelijke ziekte meer hoeft te zijn, lijkt de noodzaak van condoomgebruik bij de doelgroep
te nuanceren.
2004-2005: 'wie laat zich dan ook naaien zonder condoom'
De aandacht voor de
mogelijke negatieve gevolgen van chlamydia blijkt zijn vruchten af te werpen. Lager opgeleiden en de jongste
doelgroep voelen zich minder aangesproken door de voorgaande boodschap van de Vrij Veilig Campagne. In 2004
wordt daarom een nieuwe campagne geïntroduceerd die zich speciaal op laag opgeleide jongeren (13-19
jaar) richt. Voor het eerst worden in de campagne personen getoond die een soa hebben opgelopen: 'nooit
gedacht dat ik een soa van hem/haar zou oplopen'.
2006: 'verneuk je nieuwe relatie niet met een oude soa'
Na bijna 20 jaar vrij veilig campagne is het kennisniveau, de houding ten aanzien van condoomgebruik en de
intentie om condooms te gebruiken in Nederland op een hoog niveau. Een grootschalig onderzoek in 2005 'Seks
onder je 25e' toont aan dat condoomgebruik sinds 1995 bij jongeren (12-25 jaar) is toegenomen. Wanneer
jongeren zich bewust zijn van de risico's, zoals bij zogenaamde one-night stands, gebruikt meer dan 80% een
condoom. Condoomgebruik volhouden binnen een nieuwe relatie blijkt echter veel lastiger. Wanneer men vaker
met een nieuwe partner vrijt, groeit het vertrouwen in de nieuwe partner en verdwijnt de intentie om zichzelf
(en elkaar) te beschermen. Het condoom verdwijnt in veel gevallen uit het liefdesleven zonder dat er eerst
een soatest is uitgevoerd. In 2006 wordt daarom een nieuwe campagne geïntroduceerd die de doelgroep
oproept condoomgebruik vol te houden totdat ze zich (beide) hebben laten testen op soa. Door het netwerk van
ex-geliefden te tonen, maakt de campagne duidelijk dat alleen vertrouwen in de nieuwe partner een onvoldoende
reden is om van condoomgebruik af te zien. Of zoals het meisje uit de radiocommercial zegt tegen haar
vriendje die zonder condoom wil vrijen: 'ik vertrouw jou wel, maar je ex niet'.
2007
Soa Aids Nederland zet in augustus 2007 de campagne 'verneuk je nieuwe relatie
niet met een oude soa' opnieuw in.
(Bron: Soa Aids Nederland)