Geweld in Nederlandse gevangenissen

Bewaarders in de Nederlandse gevangenissen hebben structureel te maken met geweld, intimidatie en agressie. Niet alleen door andere bewaarders en de gevangenen, maar ook door de eigen leiding.

Uit een vertrouwelijk onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) dat in handen is van NOVA, blijkt dat achttien procent van het executieve personeel, bewaarders en beveiligers, wordt geïntimideerd door de leiding.

Drie procent van de bewaarders heeft te maken gehad met lichamelijk geweld door leidinggevenden. En vier procent van de vooral vrouwelijke bewaarders zegt seksueel geïntimideerd te zijn door haar leidinggevenden.

Ook wordt meer dan helft van de bewaarders (54 procent) geïntimideerd door gedetineerden. Ruim dertig procent van de bewaarders heeft te maken met lichamelijk geweld door gevangenen en zeventien procent van de voornamelijk vrouwelijke bewaarders heeft te maken met seksuele intimidatie door gevangenen.

Het geweld tegen de bewaarders blijft niet zonder gevolgen: vier procent raakte ernstig gewond. Daarnaast liep nog eens 26 procent licht letsel op. Door al dat geweld overweegt nu een kwart van het gevangenispersoneel serieus om van baan te veranderen. Het onderzoek werd het afgelopen jaar uitgevoerd onder ruim 5700 medewerkers in vijftig verschillende instellingen.

DJI liet vorig jaar ook een onderzoek uitvoeren in vier gevangenissen om een beeld te krijgen van de oorzaken van het geweld. Uit dat onderzoek, "Intern geweld in penitentiaire inrichtingen", dat ook in handen is van NOVA, blijkt dat het gevangenispersoneel het agressieve gedrag van gedetineerden kopieert en zich zo ook zelf schuldig maakt aan lichamelijk geweld.

"Dan blijkt dat in een sfeer waarin agressie een beetje de cultuur is - onder andere agressie tussen gedetineerden onderling - maar ook van de gedetineerden naar bewaarders, er toe leidt dat dat ook een soort besmettelijkheid blijkt te hebben" zegt bestuurder J.W. Dieten van de AbvaKabo.

Verder blijkt dat de gevangenisleiding zich autoritair opstelt en niet of nauwelijks op de werkvloer te vinden is. Volgens de onderzoekers is er sprake van vriendjespolitiek: "Leidinggevenden zijn te vaak mensen die zonder te beschikken over de inhoudelijke vaardigheden vanwege goede relaties doorgeschoven zijn naar leidinggevenden posities". Ook gaat de gevangenisleiding hun verantwoordelijkheid uit de weg en pakken ze de echte problemen liever niet aan.

Ook het matige niveau van het gevangenispersoneel speelt een rol bij de agressieve en gewelddadige sfeer binnen gevangenissen. Ze zijn vaak laag opgeleid en hebben sociale problemen. "Tijdens het veldwerk werd regelmatig over schulden, echtscheidingen en incestverleden van bewaarders gesproken", zo schrijven de onderzoekers.

Onder het personeel heerst een sfeer van roddel, machtsspelletjes en intimidatie. Dat gaat zelfs zover dat de veiligheid van collega's opzettelijk in gevaar wordt gebracht. Het onderzoek: "Bewaarders vertelden dat ze dachten dat gevangenen soms opzettelijk door collega's boos gemaakt werden. (…) Anderen melden dat collega's achternamen en adressen naar gedetineerden doorspeelden".

Het zijn vooral personeelsleden die zich te sociaal opstellen of kritiek hebben op de missstanden die het slachtoffer worden van geweld. Maar ook vrouwen en allochtonen. Veel bewaarders twijfelen of ze in crisissituaties nog wel kunnen vertrouwen op hun collega's. Het ministerie van Justitie zegt in een reactie dat het geweld ontoelaatbaar is en wijst erop dat er onlangs afspraken zijn gemaakt met vakbonden en het ministerie van Sociale Zaken om het geweld terug te dringen.