gegokt en verloren

Gegokt en verloren: lessen uit het casino

Economiestudenten verdienen graag een centje bij door te pokeren. Daar is een aardig stukje over te lezen op de site van de Erasmusuniversiteit. Het geheim van de studenten: ze weten in welke vallen je vooral niet moet trappen.

Net als in het casino hebben pokeraars in de echte economie sterk de neiging een gok die verkeerd uitpakt weg te spelen met een nog grotere gok. Verlies leidt niet tot acceptatie en schadebeperking, maar tot roekeloosheid met als voorspelbaar gevolg nog veel meer verlies. Nick Leeson had er iets van op kunnen steken. Fortis wellicht ook.

Wat doet George W. Bush als hij Grote Problemen heeft? Hij komt met een Groot Plan. Klinkt logisch. Maar is het dat ook? Bush, samen met zijn minister van Financien, de oud-bankier Paulson, wil maar liefst 700 miljard dollar uittrekken om de wankelende banken te redden. Een groot bedrag. Zeg maar gerust: een grote gok. Maar ja, als het financiële systeem in elkaar stort ben je nog verder van huis. Dan is de totale economie in gevaar en staat er miljoenen banen op het spel, zoals Bush benadrukt.

Toch kleeft er een groot bezwaar aan dat grote bedrag. Het houdt misschien de grote banken overeind, maar beloont ook de grote graaiers, terwijl uitgerekend hun slachtoffers - al die kleine huizenbezitters - in de kou blijven staan. Die mag, als belastingbetaler, nog een keer dokken. Terwijl de onderliggende oorzaak van alle ellende, de huizencrisis, niet wordt weggenomen.

Ziedaar het dilemma waar de Amerikaanse volksvertegenwoordigers voor geplaatst zien - vooral de senatoren en congresleden die vechten voor hun herverkiezing. Het gaat niet alleen om McCain en Obama op 4 november. Opmerkelijk genoeg zijn het niet de Democraten die weglopen van het miljardenplan van Bush, maar vooral de Republikeinen - die altijd al meer moeite hebben met financiële of economische ingrepen door de overheid. De Democraten, die de meerderheid hebben in zowel Huis van Afgevaardigden als Senaat, willen niet de zwarte piet krijgen door het plan van Bush&Paulson weg te stemmen. In plaats daarvan eisen de Democraten steun van de Republikeinen en hebben ze inmiddels een reeks aanvullende maatregelen afgedwongen. Die komen, naast scherper toezicht op het kapitaalverkeer, neer een reddingsplan voor de huizenbezitter. De grote graaier moet het gelag betalen; niet de belastingbetaler.

De vraag is of dat kan. En of je dan genoeg hebt aan 700 miljard.

Een van de economen die zich tegen het plan van Bush keert, is James Galbraith - zoon van de invloedrijke John Kenneth Galbraith. Hij beveelt in de Washington Post een simpeler recept aan: neem de bankleningen niet over, maar verzeker ze via het overheidsfonds van de FDIC, de financiële toezichthouder die toch al voor 4.500 miljard (!) dollar garant staat voor de tegoeden van Amerikaanse spaarders. Dat neemt de angst weg en brengt rust op de financiële markten zonder dat de overheid 700 miljard aan echte dollars hoeft te investeren in dubieuze financiële constructies. Het systeem blijft overeind, zonder dat je banken redt die niet te redden zijn. Vervolgens is het zaak de fraude en de excessen aan te pakken. Ook moet de overheid de economische regie overnemen - om te beginnen door sanering van de huizenmarkt, dus door hypotheken te herzien en waar nodig huizen of zelfs wijken te slopen.

Hoezeer dat nodig is, blijkt pijnlijk duidelijk in bijvoorbeeld Cleveland, Ohio. NOVA-correspondent Willem Lust trof er een stad aan die is verworden tot een grote krottenwijk van verlaten, verwaarloosde huizen die - ook voor de banken - niets meer waard zijn. Het drama van de hypotheekcrisis is er gevangen in één huiveringwekkend beeld, dat meteen duidelijk maakt dat de economische gevolgen van de financiële crisis nog moeten volgen - ook als het systeem zelf overeind blijft.

Politici die denken dat ze wel aan de storm zullen ontkomen als het Amerikaanse reddingsplan - welk dan ook - wordt uitgevoerd, moeten nog maar eens goed om zich heen kijken. Overal in Europa duiken inmiddels de signalen op van een economische teruggang. Daar is geen ontsnappen meer aan - zeker niet voor het exportafhankelijke Nederland. De problemen rond Fortis zijn nog maar het begin.

Hoe dan ook is duidelijk dat de crisis zwaar is onderschat. Dat heeft voor een deel te maken met het Colijn-syndroom, om VVD-leider Mark Rutte te parafraseren: de natuurlijke reflex van de belanghebbenden, zoals banken en overheden, om de problemen te bagatelliseren. Ze willen de ellende niet veroorzaken door paniek te zaaien en doen liever een ijdele poging de onrust te bezweren met een geruststellende glimlach. Anders geformuleerd: ze trekken hun pokerface en hopen dat het probleem zich weg laat bluffen. Een tweede factor is dat de wereld van het kapitaal sluipenderwijs zo complex en ondoorzichtig is gemaakt, dat niemand meer precies ziet of begrijpt wat er gaande is.

Allemaal stof tot nadenken. Voor minister van Financiën Wouter Bos, die tot de ontdekking komt dat hij minder rustig kan slapen dan hij dacht bij het presenteren van zijn ogenschijnlijk zo solide begroting. Voor de liberaal Mark Rutte, die plotseling moet constateren dat na het socialisme nu het geloof in de vrije markt een slag is toegebracht door het ongebreidelde kapitalisme. En voor journalisten die de financiële crisis te lang zagen als een abstracte dreiging, die niet in beeld te brengen viel.

Er zijn lessen te leren. In het casino, maar zeker ook in Cleveland, Ohio. Daar weten ze: we hebben de wereld gewaarschuwd. Niemand kon of wilde het zien. Tot het te laat was. Cleveland gokte op het gezonde verstand. En verloor.

Tags: