Dit is het NOVA-archief. Vind en bekijk de NOVA-reportages, dossiers, en opinie-artikelen.

Het IJzeren Gordijn (4): Hij wil een lintje!

19 JUN 09 - Door Dieuwke van Ooij

Over Dieuwke van Ooij

NOVA gaat deze zomer terug naar waar zich ooit het IJzeren Gordijn bevond. Dieuwke van Ooij en cameraman Peter Havermans bezoeken vijf plaatsen. Dieuwke van Ooij houdt een weblog bij en beschrijft de ontmoetingen.

Het IJzeren Gordijn kun je nauwelijks in beeld brengen. Laat staan de resten van een IJzeren Gordijn dat al twintig jaar geleden is afgebroken. Toch krijg je op sommige plaatsen het gevoel terug dat er was toen je niet zomaar deze grens over kon, zonder je paspoort te laten zien. En de mensen die aan de verkeerde kant van het ijzeren gordijn woonden, konden ook met paspoort niet de grens over.


Het NOVA-team in Modlareuth

Landweggetje
Het is dag zes van onze reportageserie. We reizen van Lubeck in Noord-Duitsland naar Triëst op de Sloweens-Italiaanse grens. Vandaag komen we aan in het Hongaarse stadje Sopron. Even buiten Sopron is de grens met Oostenrijk. Tegenwoordig een weinig spectaculair landweggetje. Maar vroeger een onspectaculair landweggetje met een gesloten hek.

Picknick
We staan hier omdat in 1989 een groepje Hongaren op het idee kwam hier een picknick te organiseren met Oostenrijkers. De Hongaren hebben zich in de geschiedenis wel vaker niet neergelegd bij de bestaande situatie en ook nu was Hongarije het eerste land dat het IJzeren Gordijn wilde afbreken. Maar zover was het nog niet. Het kleine groepje oppositieleden uit Sopron had bedacht dat je de grens ook een beetje kon provoceren. Ze wilden landgenoten uitnodigen om met Oostenrijkers samen te gaan picknicken. Er werden uitnodigingen verstuurd en organisator Laszlo Nagy ging op zoek naar de burgemeester uit het dorpje St. Margarethen, vlak over de grens. Burgemeester Andreas Waha was wel in voor een geintje. Toen hij de uitnodiging kreeg stond hij in elk geval op het jaarlijkse wijnfeest. Misschien dat het daarom makkelijk was 'ja' te zeggen.

Paprika's en worst
Als picknickdag was de negentiende augustus van het jaar 1989 uitgekozen. Tijdstip: 15 uur. Op dat uur zou een bus met Hongaren naar St. Margarethen vertrekken. Aldaar zouden Oostenrijkers instappen om gezamenlijk naar een stuk vlakland op Hongaars grondgebied te rijden om spek, paprika's en worst te eten. Maar zover is het nooit gekomen.


Het landweggetje tussen Oostenrijk en Hongarije

Uniform
De uitnodiging voor deze picknick had ook honderden vluchtelingen uit de DDR bereikt die in Boedapest in de tuin van de ambassade kampeerden. We hebben voor NOVA de grenswachters uitgenodigd die op de dag van de picknick dienst hadden van 3 tot 6 uur, aan dat landweggetje tussen Oostenrijk en Hongarije. De heer Bella werkte aan de Hongaarse grens en de heer Göltl stond aan de Oostenrijkse kant. Hoewel het verboden was voor de beide heren om contact te hebben, waren ze stiekem al jaren bevriend. We zetten ze voor de camera op dat onspectaculaire landweggetje en vragen de beide heren of ze hun oude uniform van 20 jaar geleden weer willen aantrekken. Göltl is al op weg naar zijn auto. Alles heeft hij bij zich: broek, jasje, pet, bijbehorende insignes en de stropdas. Zijn collega Bella wil niet. Dat uniform roept nare herinneringen op.

Bestormd
De heren vertellen wat er op 19 augustus om 15 uur aan de grens gebeurde. Het was Bella die ineens zag hoe honderden mensen vanuit Hongarije op de grens af kwamen. Eerst dacht hij dat er wel erg veel mensen op de picknick kwamen. Ineens merkte hij dat de mensen helemaal niet ontspannen en vrolijk waren. Ze renden, ze struikelden en leken enorme haast te hebben. Voor hij kon bedenken wat er gebeurde werd zijn grensovergang bestormd. Zijn Oostenrijkse collega schreeuwde: "Ben je gek geworden! Hou ze tegen.'' Maar hij kon niet. De aanstormende massa was niet van plan om te stoppen. En hij wilde niet schieten. Dus draaide hij zich op dat moment om.


De wachttoren

Te zwak
Ook Göltl aan de Oostenrijkse kant liet zijn pistool onaangeroerd. Tot op de dag van vandaag gelooft hij niet dat zijn Hongaarse vriend niet wist dat er honderden mensen uit de DDR naar de grens zouden komen. Dat neemt hij hem kwalijk. We zullen nooit weten wie er gelijk heeft. Feit is dat hier in Sopron het IJzeren Gordijn viel. De grens bij Sopron was te zwak om weerstand te bieden. En er waren meer Soprons langs de grens tussen Oost en West. Dat wisten de leiders van het oostblok inmiddels ook wel.

Lintje
Grenswachter Bella kreeg op staande voet ontslag, zijn collega Göltl mocht blijven van de Oostenrijkers. Toen de muur helemaal viel, kreeg Bella van de Duitsers voor zijn gedrag een Bundesverdienstkreuz. Na afloop van de opnames vraagt Guertel aan me of ik voor hem bij bondskanselier Angela Merkel ook een lintje kan regelen. Hij kan het niet verkroppen dat hij niks heeft. Terwijl hij ook op die dag niet heeft geschoten. Net als zijn Hongaarse collega.

Naar boven

Tags:
IJzeren Gordijn,
Dieuwke van Ooij
 

Extra Informatie

  •  
  •  

Het NOVA Archief

Vind en bekijk de reportages die zijn uitgezonden in NOVA in het NOVA-archief.

NOVA Archief