Het IJzeren Gordijn (6): de laatste grenssteen

Toen Winston Churchill op 5 maart 1946 voor het eerst sprak over het IJzeren Gordijn zei hij: "Van Stettin in de Baltische Zee tot aan Triëst in de Adriatische Zee is een ijzeren gordijn over het Europese continent neergedaald.''

Churchill was altijd een man van grote gebaren en dikke sigaren en dus hebben cameraman Peter Havermans en ik vast kunnen stellen dat het IJzeren Gordijn niet bij Stettin maar eigenlijk bij Lübeck begon. Een flink eind van Stettin verwijderd. Triëst als eindstreep is wel redelijk nauwkeurig.

Grenspaal
Vandaag staan we naast de grenspaal tussen Slovenië en Italië, op het smerige strand een half uur ten zuiden van de stad Trieste. Het is een onspectaculaire plek met een verloederde grenspaal met daarop het nummer 92. We proberen de afgebladderde paal zodanig in beeld te brengen dat het oninteressante ding televisiewaardig wordt.



Peter klimt op de paal, draait zijn camera een paar keer van Slovenië naar Italië en omgekeerd. Ik probeer alleen de struiken een beetje weg te schuiven.

Vies
Even verderop, aan Italiaanse kant, ligt een paartje te zonnen dat er trots op is niet in Slovenië aan het strand te ligggen. Dat is vreemd want het Sloveense strand is veel schoner. Maar wie in Italië woont, ligt liever op een Italiaans strand. Ook al ligt het vol met afval. Dit vieze strand met uitzicht op de smerigste industrie aan Italiaanse kant die ik ooit gezien heb, is een merkwaardige afsluiting van een serie van vijf programma's over het IJzeren Gordijn.



Monument
Veel meer indruk maakt de verlaten grensovergang tussen Slovenië en Italië, niet ver van de grenspaal aan zee. Sinds Slovenië door de EU is ingelijfd, zijn de hokjes van de douaniers overbodig geworden. Hier aan deze grens zijn ze nog niet weg gehaald. Wat overblijft is een monument voor de staatscontrole. Je moest hier je paspoort laten zien. Wie niks bij zich had, kreeg te maken met de Carabinieri.

Blij
Beide landen zijn inmiddels blij met de open grenzen. In elk geval kom je bij de grens veel mensen tegen die beide talen vloeiend spreken. Ze doen allemaal boodschappen in Slovenië omdat de prijzen daar zo laag zijn dat wij steeds denken dat we niet goed kunnen rekenen. We worden uitgenodigd door de Sloveense Marinka en zien op de menukaart dat een maaltijdsalade 2,30 euro kost. Voor dat geld mag je zoveel sla eten als je wilt. In Italië krijg je een verfijnd bord met verse bladsalades voor het viervoudige.

Massagraf
Vlakbij het einde van het IJzeren Gordijn hebben we nog een afspraak bij een massagraf. De lichamen in dat graf zijn uiteraard niet meer vers. Ze liggen er al zo'n 52 jaar. Maar omdat het IJzeren Gordijn over de graven heen was aangelegd, mocht er tot voor kort noch in Italië, noch in Slovenië over gesproken worden.

Pech
Inmiddels bezoeken zo'n 50-duizend mensen het monument voor de massamoord van Joegoslavische soldaten op Italianen. Aan het begin van de Koude Oorlog vonden de communistische buurlanden het nodig om zich op Italianen te wreken voor de fascistische sympathieën van de Italianen. Niet alleen fanatieke Mussolini-aanhangers werden vermoord en in een massagraf gegooid, iedere Italiaan die pech had aan de grens te wonen, liep gevaar opgepakt te worden door Joegoslavische partizanen.

De man die ons uitlegt wat er destijds gebeurde, is blij met de ondergang van het IJzeren Gordijn. Pas nu kan er over dit heikele thema worden gepraat in Italië. Voorheen wilde men de communistische buurlanden niet onnodig tarten.

Naar huis
Wij tarten de geschiedenis niet langer en gaan naar huis. Churchill kan tevreden zijn. Van het IJzeren Gordijn is niet veel meer zichtbaar. De meeste resten hebben we in beeld gebracht. Of het nu een roestende wachttoren in het Hongaarse Sopron is of een witgeverfde muur in de achtertuin van boerin Karin Mergner, we hebben het in beel gebracht.

Niet veel is er over van de muur. Wat blijft is de onuitputtelijke voorraad aan verhalen uit een tijd dat je, zoals in Nova Gorica, in de ene kant van je woning in Italië zat en aan de andere kant in Slowenië.

Ooggetuigen
Het is een tijd die niemand zich meer kan voorstellen. Toch was Europa bijna 45 jaar op onnatuurlijke en pijnlijke wijze in tweeën gedeeld. We hebben geprobeerd er de vinger op te leggen. Met hulp van de vele ooggetuigen beloofd het een mooie serie te worden die NOVA de komende zomermaanden gaat uitzenden.

Deel 1 zal ergens eind juli te zien zijn. Het zal een ode worden aan de jonge Oostduitser die aan de grens stierf omdat hij in zijn eentje probeerde Churchill een handje te helpen. Hij had zich erg op de huidige open grenzen verheugd. We eindigen met mevrouw Cilka die in het station van Nova Gorica woont en nu na de val van het IJzeren Gordijn, zonder paspoort naar de badkamer kan. Haar flesje zelfgestookte Sloveense Grappa reist mee naar Nederland. Net als de vele beelden die we binnenkort hopen uit te zenden. 4500 kilometer hebben we afgelegd. Dat is genoeg. De schouder van de cameraman verdient weer een paar dagen rust.

Lees ook de eerdere bijdragen van Dieuwke van Ooij:

Blog 1 - 'Blikje bier kopen in het Westen'
Blog 2 - Kippenvel en natte voeten
Blog 3 - Grüss Gott & Guten Tag
Blog 4 - Hij wil een lintje!
Blog 5 - Op de koffie in Italië & Slowenië

Tags:

IJzeren Gordijn,

Dieuwke van Ooij