De val van DSB als whodunnit

Een week geleden was Dirk Scheringa nog de dader. Een prooi in het vizier van slachtoffers, schuldeisers en toezichthouders. Nu is hij ineens slachtoffer en zijn de jagers de schuldigen.

De DSB-saga ontrolt zich voor de ogen van het publiek als een fascinerende whodunnit met voortdurende rolwisselingen en een uiterst ongewisse afloop. De val van DSB mag dan het misschien sluitstuk zijn van het eerste bedrijf; niemand weet hoeveel afleveringen er nog volgen en hoe het zal aflopen voor Wouter Bos, Nout Wellink, Gerrit Zalm of Pieter Lakeman - om nog een paar hoofdrolspelers te noemen.

Zwarte pieten
Wie alle rechtszaken, Kamerdebatten, persconferenties en mediaoptredens een beetje volgt, kan vaststellen dat het grote zwarte pieten is begonnen. Scheringa ziet Bos en Wellink als drijvende krachten achter de ondergang van zijn bank, Wellink wijst naar Lakeman als een van de hoofdaanstichters, Bos kaatst de bal terug naar Scheringa, maar moet tegelijkertijd oud-DSB'er Zalm uit de wind houden.

AFM onder vuur
Intussen komt ook Hans Hoogervorst van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder vuur te liggen, als hoofd van de toezichthouder die een boete uitdeelde aan DSB, terwijl inmiddels is gebleken dat ook andere banken en verzekeraars handelen in ondoorzichtige koopsompolissen waarbij provisies van 80 procent eerder regel dan uitzondering zijn. Dat heeft bij menig Scheringa-aanhanger de indruk bevestigd dat DSB bewust is geslachtofferd om de andere banken te sparen. Ten slotte krijgen ook de media een veeg uit de pan, NOVA en het Tros-programma Radar voorop, die wel erg eenzijdig hun focus op DSB zouden hebben gericht.

Mensen in geldnood
Wie zich beperkt tot de feiten, moest vaststellen dat er alle reden was om juist de bank van Scheringa onder de loep te nemen. DSB, dat ook opereert onder de handelsnamen Frisia, Becam, Postkrediet en Lenen.nl, is al jaren als de prijsvechter bij uitstek op de financiële markt. Spaarders worden gelokt met relatief hoge rentes; mensen in geldnood met goedkope leningen.

Specialiteit van DSB is het verpakken van oude leningen in de hypotheekschuld, met alle fiscale voordelen van dien, waarbij de risico's worden afgedekt met een koopsompolis waarvoor de premie ineens wordt geïnd. Gevolg van die strategie is dat DSB een relatief groot aantal klanten heeft dat nauwelijks in staat is de eindjes aan elkaar te knopen en nogal wat hypotheekschulden financiert die de taxatiewaarde van het onderpand ver overtreffen.

Klachten
Behalve Scheringa zelf keek niemand verbaasd op toen de (AFM) in maart van dit jaar met de mededeling kwam "relatief veel signalen en klachten te hebben ontvangen over verschillende adviezen en producten". Reden voor de AFM om te onderzoeken of DSB met het verstrekken van leningen binnen de voorschriften is gebleven.

Twee maanden later al komt de AFM tot de conclusie dat het bij DSB ontbreekt aan een rem op overkreditering. "Door de hoogte van het verstrekte krediet bestaat het aanmerkelijke risico dat de consumenten op korte of langere termijn problemen ondervinden bij het betalen van de hypotheeklast", aldus de AFM. Het levert DSB twee boetes op van in totaal 120.000 euro.

Schadeclaim
Intussen bereidt de Stichting Hypotheekleed namens de gedupeerden een schadeclaim voor en neemt de druk van de publiciteit toe.
Ook bij NOVA, Radar en de financiële ombudsman komen steeds meer klachten binnen. NOVA bericht op 2 april voor het eerst over de problemen van een aanzienlijk aantal DSB-klanten; Radar volgt een week later. En in augustus maakt de financiële ombudsman melding van 250 klachten over leningen die bij DSB zijn afgesloten.

In schril contrast met de aanzwellende stroom negatieve berichten staat de reactie van de DSB-top, die lange tijd blijft volharden in het standpunt dat er, op wat incidenten na, niets aan de hand is.

Boekje open
Pas als een reeks (oud)medewerkers eind september in NOVA een boekje opendoet over de praktijken bij DSB, komt de bank zodanig het in het nauw dat zij wel moet erkennen dat er fouten zijn gemaakt en gaat zij serieus in gesprek met een van de stichtingen die namens de gedupeerden optreedt. Maar de geest is dan al uit de fles. De Tweede Kamer vraagt om opheldering en verleidt minister Bos (financiën) tot de uitspraak een provisie van 80 procent "totaal idioot" te noemen.

Pieter Lakeman, niet betrokken bij de gesprekken met DSB, ruikt bloed en stuurt namens een groep schuldeisers aan op een faillissement. Hij roept spaarders op hun geld van de bank te halen. Vanaf dat moment gaat het snel. Te snel. Ook voor Bos en directeur Wellink van de Nederlandsche Bank (DNB, die hun greep op de ontwikkelingen lijken kwijt te raken en uiteindelijk een bankroet niet meer kunnen of willen voorkomen.

'Los van de kredietcrisis'
Of vroegtijdige erkenning van de problemen en adequaat handelen van de directie DSB van de ondergang had kunnen redden is een vraag die niet meer te beantwoorden valt. Maar het had de bank wel een kans gegeven. Vast staat dat Scheringa adviezen voor een andere aanpak te lang in de wind heeft geslagen. Niet verstandig, maar wel te verklaren uit zijn triomfantelijke reactie op de kredietcrisis, die zijn bank niet zou treffen.

DSB, dat als spaarbank profiteerde van de beurscrisis en de ondergang van IceSave, was immers financieel gezond en had niets te maken met de giftige hypotheekproducten in de Verenigde Staten. Een visie die, opmerkelijk genoeg, nog resoneerde in recente opmerkingen van Bos en Wellink. Zij stelden respectievelijk dat de DSB-kwestie los staat van de kredietcrisis en dat de bank voldoet aan de gezondheidseisen van de Nederlandsche bank.

Wens
Vooral bij Bos en Scheringa zal de wens de vader zijn geweest van de gedachte. Het DSB-drama is voor een belangrijk deel wel degelijk terug te voeren op de kredietcrisis. Zo is er het gebrek aan vertrouwen tussen banken onderling, dat de bank parten heeft gespeeld. De onzekerheid bij het publiek, dat al snel in paniek raakt bij geruchten over een bank in problemen. De waardedaling van woningen, die de smalle basis onder de te hoog opgetuigde DSB-hypotheken verder doet afbrokkelen. En de economische neergang, die klanten met schulden verder in de zorgen heeft gedrukt.

Net Freddy & Fanny
DSB verstrekte leningen aan huizenbezitters die bij andere banken niet meer terecht konden. Daarmee is de bank in feite de Nederlandse pendant van Freddy Mac en Fanny Mae, de twee Amerikaanse banken die met hun subprime hypotheken in het hart van de kredietcrisis stonden. Het verklaart de problemen waarin DSB verzeild is geraakt; niet het faillissement. Er zijn nog te veel vragen onbeantwoord.

Terug naar boven

Tags:

hoofdredactioneel commentaar,

Nout Wellink,

Wouter Bos,

Dirk Scheringa,

DSB,

Pieter Lakeman