Het IJzeren Gordijn (7): Niemandsland

Lees hieronder het persoonlijke verslag van verslaggeefster Dieuwke van Ooij over het maken van de serie 'Het IJzeren Gordijn'. Op zondag 8 november 2009 presenteerde zij de serie op de Culturele Zondag-editie 'Niemandsland' in Utrecht; ook verschillende geïnterviewden waren daarbij aanwezig.

Toen ik na de Val van de Muur met man en kind naar Berlijn verhuisde, was mijn grootvader nogal ongelukkig. Hij wees me op het kleine gipsen beeldje in zijn vensterbank: Churchill met een klein zelfgemaakt sigaartje in zijn mondhoek. Waarom we uitgerekend ons wilden vestigen in het land van de verliezers. En niet in het onoverwinnelijke Engeland. Mijn grootvader was in 1990 al bijna honderd en had niet helemaal meegekregen dat Duitsland rijp was voor een hereniging en Engeland niet meer de wereldmacht die het ooit was.


Cameraman Peter Havermans bij Triëst

Gipsen beeldje
Toen NOVA me vroeg om afgelopen zomer een serie te maken langs het zogeheten IJzeren Gordijn, dacht ik ineens weer aan Churchill die voor het eerst de grens tussen Oost- en West Europa als IJzeren Gordijn had benoemd. Ik vreesde dat niet alleen grootvaders gipsen beeldje bijna rijp was voor de sloop maar dat er ook niet veel meer te zien zou zijn langs de ooit zo gevreesde breuklijn.

Het bleek allemaal heel anders toen ik begon me in de oude grens te verdiepen. Er bleken in dorpen en steden langs de oude grens overal kleine musea, er woonden mensen met herinneringen en het bleek niet minder maar meer te leven dan ooit te voor.

Kippenvel
Cameraman Peter Havermans en ik stapten vol goede moed en een hoop apparatuur en mondvoorraad in de auto op weg naar Lubeck, in het noorden van Duitsland. Aan de kust kon ik me nog niets voorstellen bij de deling van Duitsland. Er was geen spoor van Churchill, Hitler of Stalin. Geen prikkeldraad, geen landmijnen, niks.
Maar zestig kilometer verder, midden in de bossen bij het dorpje Broethen, komt voor het eerst kippenvel.

Het regent pijpestelen en we hebben afgesproken met twee vrienden van Michael Gartenschlaeger, een man die nu 65 jaar oud zou zijn geweest als hij niet in de bossen bij Broethen in 1976 door DDR-grenswachters zou zijn dood geschoten. Het is mij een grote eer dat zijn vriend Lothar Lienicke, die in die afschuwelijke nacht met Gartenschlaeger in de bossen was, met ons wilde praten.

Krankzinnig
Als we daarna bij de voormalige grensovergang Marienborn in het Herdenkingsmuseum staan, wordt meteen weer duidelijk wat voor een krankzinnig systeem de DDR had ontwikkeld om de bevolking gevangen te houden. Rainer Potratz die als historicus in Marienborn werkt, vertelt ons veel meer dan NOVA kan uitzenden.

Als we tien dagen later op de grens staan tussen Italie en Slowenie, besef ik dat het niet alleen een Duits verhaal is. We drinken een zelfgestookte borrel in het keukentje van Cecilia die al voor de val van het IJzeren Gordijn in het station van Nova Gorica woonde. Ze legt uit dat haar bed vroeger in Italie stond en haar fornuis in Slowenie. Hoe idioot dat is, laat ze zien aan de hand van de paperassen die ze nodig had om haar woning te kunnen betreden. Tegenwoordig geniet ze van de open grenzen. Ze kan nu Italiaanse koffie drinken en blijft tegelijk haar Sloweense gewoontes trouw.

Misverstand
Ik verheug me erop een deel van deze mensen aanstaande zondag in Utrecht weer te kunnen begroeten. Ze waren van harte bereid om in aanvulling op de NOVA-reportages die ik daar op het grote festival Niemandsland zal laten zien, hun persoonlijke verhaal in Utrecht voor publiek te vertellen. Het is een mooie afsluiting van een lange reis die eindigde met een verhaal in Berlijn. De Val van de Muur, dat bleek daar maar weer eens, is gebaseerd op een misverstand.

De partijleiding was in verwarring en wist niet meer wat er moest gebeuren. De grenswachter aan de Bornholmerbrug gooide op eigen gezag de grens open. Hoewel hij toen vreesde dat dat het begin van het einde was. Deze grenswachter vertelde me dat hij pas twaalf jaar na de Val van de Muur besefte dat hij 28 jaar lang een onrechtsstaat had gediend. En dat hij aan dat idee maar langzaam kan wennen.

Twintig jaar na de Val van de Muur leeft het idee van een gedeeld Europa meer dan ooit.

Niemandsland
Utrecht viert de twintigste verjaardag van de Val van de Berlijnse Muur aanstaand weekend met een culturele zaterdag en zondag getiteld 'Niemandsland'. Daar zijn de makers en de geïnterviewden uit NOVA's serie 'Terug naar het IJzeren Gordijn' bij aanwezig.  Lees meer ...

Bekijk hier de serie: Het IJzeren Gordijn.


Terug naar boven

Tags:

IJzeren Gordijn,

Dieuwke van Ooij