NOVA-onderzoek is wake-up call voor kunstenaars
30 APR 10
Klem tussen subsidieverslaving en cultuurbarbarij
Als het op snoeien aankomt, grijpen zes van de tien Nederlanders het liefst naar de ontwikkelingshulp. Meteen daarna zijn de subsidies voor kunst en cultuur aan de beurt. Dat was de uitkomst van een representatieve steekproef naar de bezuinigingsvoorkeuren van de Nederlanders die NOVA kort geleden presenteerde. Ontwikkelingswerkers hebben we niet gehoord, maar in de kunstwereld schreeuwt menigeen moord en brand. Met dit onderzoek zou NOVA zich bezondigen aan populisme, was de klacht. We zouden slapende honden wakker maken.
Subsidieverslaafd
Het is de omgekeerde wereld. De honden, als je daar al van kunt spreken, zijn allang wakker. Mark Harbers (VVD) is bepaald niet de eerste die de term subsidieverslaafd in de mond neemt. Cultuureconoom en SP-sympathisant Arjo Klamer oordeelde in 2002 al dat de subsidieverslaving ten koste gaat van de kwaliteit, omdat de culturele instellingen in Nederland zich volledig richten op het in stand houden van de geldstroom en niet op vernieuwing. De kunstwereld moet maar eens de boer op, vindt hij, om zichzelf te verkopen bij “al die nieuwe rijken die van gekkigheid niet weten wat ze met hun geld moeten doen”. Zijn collega Arjen van Witteloostuijn, prominent lid van het D66 kenniscentrum, laat zich in soortgelijke termen uit. Ook volgens hem ligt de wereld van de kunst teveel aan het overheidsinfuus. Hij spreekt zelfs van een nieuwe variant van de Dutch Disease. "Het ruimhartige subsidiebeleid heeft geleid tot een drogerende subsidieverslaving", is zijn vaststelling. Net als Klamer is hij voorstander van het angelsaksische model: in Engeland en de VS is kunstenaarswereld vooral afhankelijk van particuliere fondsen en weldoeners.
Kramp
In de afgelopen periode zijn in politieke kring de subsidies herhaaldelijk ter discussie gesteld, en steeds weer schiet de kunstwereld in dezelfde defensieve kramp. Dat gebeurde ook toen toenmalig cultuurminister Plasterk (PvdA) in 2007 een bezuiniging van 50 miljoen aankondigde en en passant voorzichtig pleitte voor een meer marktgerichte aanpak. In plaats van draagvlak te creëren bij de bevolking, beperkt de Nederlandse kunstwereld zich bij dreigende bezuinigingen al gauw tot de verontwaardigde reactie dat het hier gaat om barbaarse voorstellen. Kunst staat gelijk aan beschaving en subsidie wordt beschouwd als een basisrecht, dat -als water uit de kraan- geen argumentatie behoeft.
In de woorden van een briefschrijfster: "Zonder kunstenaars zaten we met zijn allen in ons blote kont in een moeras en we zijn weer hard daar naartoe op weg". Even barbaars naar haar mening is het om de bezuinigingsvoorkeuren van de Nederlandse bevolking te peilen, zoals NOVA heeft gedaan, "mede omdat 6 van die 10 zogenaamd representatieve geënqueteerden waarschijnlijk de ballen weet over kunst". NOVA had de mensen "beter moeten inlichten alvorens ze om hun mening te vragen", is de opvatting van de briefschrijfster. Tegenover de uitkomst van de NOVA-enquête stelt ze 8000 via Facebook verzamelde 'handtekeningen' van mensen die laten weten dat zij "niet willen dat er op kunst wordt bezuinigd".
Elite
Wie zo redeneert, moet niet verbaasd opkijken als Geert Wilders veel kiezers scoort met zijn stelling dat de vaderlandse democratie is verworden tot een door "linkse elites" opgetrokken façade. De afrekening volgt na 9 juni, als het aan de PVV ligt. "Kunstsubsidies schaffen we af", zo staat in het verkiezingsprogramma te lezen.
Uitruil
Er is natuurlijk wel wat in te brengen tegen de opvatting dat kunstsubsidies alleen de elite dienen. Het aanbod van kunst en cultuur bepaalt in belangrijke mate het leef- en daarmee ook het investeringsklimaat. Daar heeft iedereen baat bij. Bovendien is het moeilijk te verkopen dat sportliefhebbers wel zouden mogen profiteren van overheidssubsidies en kunstliefhebbers - echt niet allemaal even elitair - niet. Om die reden pleit Bas Heijne voor de NOVA-camera voor een uitruil: sportliefhebbers zeuren niet over kunstsubsidies, en omgekeerd. Daar is iets voor te zeggen. Het gaat per slot van rekening om vergelijkbare grootheden.
Klimaat
Het zou een mooi staaltje van wederzijds gedogen zijn, maar daar ligt nu net het probleem. Gedogen is uit, elkaar verketteren is in. Zo'n afspraak gedijt niet in een klimaat van toenemende polarisatie. Inderdaad: kunstenaars hebben reden zich zorgen te maken. Zij doen er dan ook verstandig aan de cijfers uit de NOVA-enquête serieus te nemen, voor het te laat is. Wat dat betreft kan de wereld van de kunst een voorbeeld nemen aan Artsen zonder Grenzen (AZG), dat de kop niet in het zand steekt maar op eigen initiatief Maurice de Hond heeft laten uitpluizen dat de helft van Nederland twijfelt aan het nut van hulp aan Derdewereldlanden - zoals ook al valt af te leiden uit de NOVA-enquête.
Bewijzen
Net als AzG zal de wereld van de schone kunsten zelf in actie moeten komen om draagvlak te creëren voor het recht op subsidie. Ook kunst moet zichzelf bewijzen. Daarbij hoort het besef dat Nederland met een subsidiebedrag van in totaal 183 euro per hoofd van de bevolking (cijfers 2006) tot de meest kunstvriendelijke landen ter wereld behoort. Er is geen enkele reden dat als een vanzelfsprekendheid te beschouwen.