Scherven op het Binnenhof

Hier sta ik, ik kan niet anders.

Het is niet direct een houding die je verwacht bij Ruud Lubbers - de man die altijd graag even met anderen meedenkt, om vervolgens op onnavolgbare wijze de regie over te nemen. Die kans heeft de Macher van weleer dit keer niet gekregen, als de schijn niet bedriegt. Namens de koningin ging Lubbers op zoek naar de mogelijkheden van een kabinet dat kon rekenen op vruchtbare samenwerking met de Staten Generaal, maar aan dat karwei heeft hij zelfs niet kunnen beginnen - laat staan dat hij het kan afmaken - om de simpele reden dat de heren Rutte, Verhagen en Wilders hem krachtig de pas afsneden. Het resultaat is dat een volgende informateur, Ivo Opstelten, nu moet onderzoeken of er werkelijk kansen zijn voor een minderheidsregering VVD-CDA met gedoogsteun van Wilders en zijn PVV.

Scherven
Kon Lubbers inderdaad niet anders? Volgens Cohen (PvdA), Pechtold (D66) en Halsema (Groenlinks), had hij, conform de wensen van de vorstin, ook andere varianten kunnen en moeten onderzoeken of anders zijn opdracht terug moeten geven. Dat laatste zegt Lubbers ook te hebben overwogen, maar in het besef dat "de scherven dan op het bordes" terecht zouden zijn gekomen zag hij daar toch maar van af. Begrijpelijk, want het had Beatrix inderdaad in een uiterst netelige positie gebracht. Nu krijgt Lubbers zelf de verwijten - met name Halsema en Pechtold suggereren dat hij een sluwe rol heeft gespeeld in een vooropgezet plan - en dat levert weinig schade op. Als er scherven zijn, liggen die nu waar ze moet liggen: op het Binnenhof.

Eensgezindheid
De vraag is bovendien of het enige zin had naar andere varianten te kijken, zolang niet goed is uitgezocht of de samenwerking tussen VVD, CDA en PVV een haalbare kaart is. Dat was immers ook de wens van bijvoorbeeld Cohen, die met reden vreesde dat de rechtse variant anders "boven de markt" zou blijven hangen. Met andere woorden: Wilders mocht niet de kans krijgen vier jaar lang te roepen dat hij door de andere partijen wordt geboycot.

Discriminerende standpunten
Waar Cohen, en niet alleen hij, zich op heeft verkeken is het creatieve brein van Maxime Verhagen, de politiek leider van het CDA, en op de kennelijke chemie tussen Rutte, Wilders en Verhagen - getuige de opgewekte eensgezindheid die het trio plotseling uitstraalt. De warme onderlinge sfeer staat in schril contrast met de ijzige opstelling van Verhagen een maand geleden, toen hij gesprekken met de PVV nog leek uit te sluiten als Wilders niet eerst afstand nam van discriminerende standpunten die niet te rijmen zijn met de rechtsstaat waar Verhagen zegt pal voor te staan.

Gedoogakkoord
Blijken de principes van het CDA minder heilig dan Verhagen toen deed voorkomen? Niet volgens de CDA-voorman zelf. Immers, zijn inzet is nu een minderheidskabinet van CDA en VVD met een regeerakkoord dat niet door Wilders wordt ondertekend, maar wel zal worden vergezeld van een gedoogakkoord waarin de PVV verklaart geen oppositie te voeren tegen de sociaal-economische hervormingen die VVD en CDA samen afspreken. Dat maakt de weg vrij voor een centrum-rechts beleid, zonder dat VVD en CDA zich committeren aan de islamofobe opvattingen van Wilders en voorkomt dat Nederland zich straks in het buitenland moet laten vertegenwoordigen door PVV-ministers - een garantie op diplomatieke problemen en schadelijk voor het imago van Nederland.

Achterkamertjes
In ruil voor die steun is Verhagen, evenals Rutte, bereid “te accepteren dat Wilders er opvattingen op nahoudt die het CDA niet kan en wil uitdragen. De vraag is of dat te rijmen is met zijn eerdere, principiële opstelling, maar het antwoord daarop zal nog even op zich laten wachten - in elk tot dat gedoogakkoord er ligt. En anders moet in de praktijk blijken hoe houdbaar de afspraken zijn. Het evenwicht zal wankel zijn. De constructie lijkt hoe dan ook garant te staan voor veelvuldig overleg in de door Wilders zo verfoeide achterkamertjes.

Zwarte piet
Voor PvdA-leider Cohen moet het intussen een wrange constatering zijn dat Verhagen bewondering incasseert voor zijn politieke lenigheid, terwijl de PvdA-leider zelf in de hoek wordt gezet als een slecht verliezer die zijn eigen glazen heeft ingegooid door het alternatief van een middenkabinet (met CDA en VVD) in eerste instantie af te wijzen of zelfs te blokkeren - zoals Rutte en Verhagen het wat al te graag formuleren. Dat verschil in waardering is goeddeels te verklaren uit de politieke onhandigheid van Cohen en zijn partij, die een wonderlijk talent heeft voor het incasseren van de zwarte piet. Wat dat betreft kunnen de sociaal-democraten iets leren van SP-voorman Roemer, die als enige ter linkerzijde blijmoedig constateerde dat informateur Lubbers geen andere keus had dan zich te schikken naar de wens van een, zij het minieme, Kamermeerderheid.

Alternatief
Roemer kreeg in het Kamerdebat de lachers op zijn hand door op te merken dat hij "nog iemand zoekt" om zijn eigen variant - een centrum-linkse coalitie van CDA, PvdA, SP en Groenlinks - als alternatief in te brengen op het CDA-congres, dat straks moet beslissen over deelname aan een regering met VVD en PVV. Lubbers, de aangesprokene, kon er hartelijk om schateren. Hij had net, in correctie op een opmerking van Femke Halsema (Groenlinks), duidelijk gemaakt dat hij er niet stond als CDA-man, maar als gezant van koningin Beatrix. Maar Roemer had intussen wel zijn punt gemaakt: het moet nog maar blijken of de onderhandelingen tussen Verhagen, Rutte en Wilders werkelijk iets opleveren.

Nooit nooit
De wens is bij Roemer ongetwijfeld de vader van de gedachte, maar bij de huidige politieke verhoudingen zijn nieuwe verrassingen niet uit te sluiten. Of in de woorden van informateur Lubbers: in de politiek is het nooit nooit. Als Ivo Opstelten straks onverrichter zake terug moet naar de koningin, kan Lubbers alsnog zijn karwei afmaken. Dan ligt alles weer open en staat Roemer onbekommerd en onbeschadigd voor in de rij. De kans dat het hem concreet iets oplevert is klein. Maar dat is een andere kwestie.

Tags:

kabinetsformatie,

hoofdredactioneel commentaar