Turkse gevoeligheden over berichtgeving rond Koerden

Het lijkt een onschuldig boekje, maar in Turkije kun je er als toerist beter niet mee te koop lopen. "In Koerdistan" van Karl May is er verboden literatuur - zoals alles taboe is wat zweemt naar Koerdische cultuur.

Het staat niet expliciet in de Turkse grondwet, maar daarin is wel de strafbaarheid vastgelegd van elke uiting die kan worden opgevat als een "belediging voor de Turkse identiteit".

Koerden bestaan in feite niet in Turkije. Ze staan te boek als bergturken. Wie als Koerd wordt geboren, krijgt meteen een Turkse naam, Turkse les en een Turkse hersenspoeling. Maar de praktijk blijkt weerbarstig. Zo eenvoudig laten de pakweg 14 miljoen Koerden in Turkije zich niet wegdefinieren.

Het tegendeel is eerder het geval. Dat gebrek aan erkenning bevestigt veel Koerden alleen maar in hun streven naar een eigen staat. En dankzij de Amerikanen en het uiteenvallen van Irak hebben ze eindelijk iets dat daarop lijkt. Een eigen, autonome provincie, die nog rijk is aan olie ook.

Dat biedt de Koerden een uitvalsbasis voor het najagen van hun eigen ideaal - precies waar de Turken al bang voor waren. Niet verbazend dus dat Turkije een flinke troepenmacht naar het grensgebied met Irak heeft gezonden, om militante acties van de Koerdische afscheidingsbeweging de kop in te drukken.

Hoe gevoelig het allemaal ligt, ook bij veel Nederlandse Turken, werd weer eens duidelijk toen NOVA op 22 oktober uitgebreid aandacht besteedde aan de woelingen in het grensgebied. De uitzending leverde een lawine mailtjes op, waar kijkers van Turkse origine uiting gaven aan hun ongenoegen.

Steen des aanstoots was vooral een kaart die we lieten zien met een gebied dat werd aangeduid als Koerdistan. Om een van de meest gematigde mailtjes te citeren, ondertekend door een 'trotse Nederlandse Turk': "Ik vind dat U met uw uitzending indirecte propaganda maakt en veel Nederlanders doet denken alsof "Koerdistan" een zelfstandige staat is en Turkije daar onschuldige mensen aanvalt".

Daar is natuurlijk geen sprake van. Van die kaart ging een verkeerde suggestie uit, dat moeten we ons aantrekken. Maar de bedoeling was uitsluitend om duidelijk te maken wat de belangen zijn en hoe het door de PKK nagestreefde Koerdistan eruit ziet; niet om te suggereren dat Koerdistan een bestaand land is. Het zal de oplettende kijker ook niet zijn ontgaan dat het gebied dat werd aangeduid als 'Koerdistan' zich uitstrekt over vier wel erkende naties, zoals in de uitzending duidelijk werd gemaakt.

De suggestie van een Koerdische staat die de kaart mogelijk wekte, was daarmee weggenomen. Daar kon geen misverstand over bestaan. Maar kennelijk zorgde het tonen van de kaart voor zoveel opwinding, dat sommige Turkse kijkers de uitzending niet meer konden of wilden volgen.

We hebben het eerder meegemaakt. Op 15 januari zond NOVA een reportage uit over de trainingskampen in Noord-Irak. Daarin spraken we over de PKK - officieel de Koerdische Arbeiders Partij - als een bevrijdingsbeweging.

Foute boel. Turkse kijkers klommen direct in de pen om NOVA er op te wijzen dat de PKK door de VS en de Europese Unie op de lijst van terroristische organisaties is gezet en ' dus' als een terreurbeweging moet worden omschreven.

Dat we in diezelfde reportage melden dat de PKK-strijders worden klaargestoomd voor een terroristische strijd op Turks grondgebied bevestigt deze kijkers alleen maar in hun oordeel. Immers, redeneren zij, een strijd op Turks grondgebied kan geen bevrijdingsstrijd zijn en bovendien kan een vrijheidsstrijd geen terroristische zijn.

In die redenering zitten nogal wat denkfouten. Om te beginnen is er geen reden te veronderstellen dat een bevrijdingsstrijd ten principale niet met terroristische middelen kan worden gevoerd. Het verzet in de Tweede Wereldoorlog bediende zich ook van aanslagen. Wat voor de een een daad van terreur is, beschouwt de ander nu eenmaal als een heldendaad - het hangt er maar vanaf aan welke kant je staat.

De Turkse critici zullen onmiddelijk tegenwerpen dat de vergelijking niet opgaat, omdat het land Koerdistan nooit heeft bestaan dus dat er ook geen sprake kan zijn van een bezetting - of een bevrijding. Maar dat maakt voor het principe niet uit. De PKK streeft naar onafhankelijkheid en beschouwt de Turken als bezetter.

Bevrijdingsbeweging of terreurorganisatie - het komt in de praktijk vaak op hetzelfde neer. Het neemt niet weg dat de kijker van NOVA zorgvuldigheid mag verwachten. Om die reden hadden we beter kunnen kiezen voor een neutrale term als 'onafhankelijkheidsbeweging'. Maar het is een onderscheid voor de fijnproever.

Hoe dan ook: dat de PKK door VS en Europese Unie op de lijst van terroristische organisaties is gezet, deels om politieke redenen, verplicht niemand de PKK zo aan te duiden. Wie spreekt van een bevrijdingsbeweging, hecht daarmee nog geen goedkeuring aan de strijd van die beweging - laat staan aan terreurdaden.

Het omgekeerde geldt ook: wie de PKK bestempelt als een terroristische organisatie, geeft de Turkse overheid nog geen vrijbrief de Koerden te onderdrukken en een eigen identiteit te ontzeggen. Of toeristen lastig te vallen die een boekje van Karl May lezen.

Lees ook het vorige commentaar: Peiling of Misleiding

Tags: