Koninkrijk

1814-1914
Na de val van Napoleon wil het Congres van Wenen (1814) de oude orde in Europa herstellen. Uit de chaos na de Napoleontische tijd ontstaat het 'Koninkrijk der Nederlanden', waarin de noordelijke en zuidelijke Nederlanden voor korte tijd verenigd zijn.

Sinds 1830 wordt het Noorden, waarmee Luxemburg tot 1890 in een personele unie was verenigd, Nederland genoemd en het Zuiden België.

Aan het eind van de negentiende eeuw spanden diverse Europese landen zich in om koloniën te verwerven. Nederland vergrootte en versterkte haar positie in Indonesië. Multatuli schreef Max Havelaar, het bekendste boek uit de Nederlandse literatuur, waarin hij de Nederlandse exploitatie van het land en zijn inwoners aan de kaak stelde.


Klik op de plaatjes om meer te weten te komen over een onderwerp of gebeurtenis uit deze periode.
       
Ontsmetting van de woning van een tyfuslijder in 1919. Toen was al ontdekt dat de tyfusbacil werd verspreid door de kledingluis.
Epidemieën in de 19e eeuw
Een onderzoekskamer in het Rijks Militair Hospitaal te Utrecht omstreeks 1900.
Roep om professionaliteit
De aanleg van riolering in een Bredase wijk in 1926.
Waterleiding, riolering en vuilnisdienst
Operatie- en collegezaal van de chirurgische kliniek van het Stads- en Academisch Ziekenhuis te Utrecht omstreeks 1910.
Toenemende specialisatie
Een pagina uit een brochure uit 1919 met uitleg hoe met petroleum de hoofdluis kon worden bestreden.
Het begin van het kruiswerk
In de 19de eeuw bezochten artsen hun patiënten het liefst in een koets.
De leer van de praktijk
De als ziekenzaal ingerichte zolder van het Amsterdamse Binnengasthuis omstreeks 1880.
Dan liever thuis dood
De Zusters van het Sint-Jozefziekenhuis te Heerlen aan het einde van de 19de eeuw.
Zusters en diaconessen
De kinderzaal van het Onze-Lieve-Vrouwengasthuis te Amsterdam in 1898.
Verpleegster: een eervol beroep
Een driewieler waarop patiënten, liggend of zittend, konden worden vervoerd.
Modern ziekenvervoer
Omslag van het gedenkboek, in 1962 uitgegeven ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het Groene Kruis te Enschede.
Het kruiswerk
Het consultatiebureau voor zuigelingen te Rotterdam in 1914.
Aanpak van de kindersterfte
Inenting tegen polio bij het Wit-Gele Kruis in het Zeeuwse Kloosterzande in 1957.
Epidemieën op de terugtocht
Inmiddels zijn zo’n 33 miljoen mensen met dit virus besmet en stelt AIDS de medische wetenschap opnieuw voor een uitdaging.
Nieuwe bedreigingen
Een nieuwjaarskaart uit de jaren dertig.
Gelukkig nieuwjaar
'Nederland is verder opgewarmd', luidde de boodschap van het KNMI dit voorjaar.
Oude scheepslogboeken nieuwe bron voor klimaatonderzoek
Omstreeks 1880 was de 23-jarige Emanuel Anderson met zijn 2,3 m de grootste reus ter wereld.
Raar maar waar
Mensen stortten zich op sleetjes in de afgrond. Deze attractie was te beleven op de Amsterdamse kermis in 1912.
Sneller en hoger
Naast het gans-trekken was het kat-knuppelen één van de bekendste spelletjes.
Wreed vermaak
Uitbundig begroet zette
Onafhankelijkheidsfeesten
Het schilderij uit 1621 laat de ‘Nassause vorsten op het Buitenhof’ zien.
Prinsjesdag op het Buitenhof
de Gouden Koets in 1905 op weg naar de opening van de Staten-Generaal.
De Gouden Koets
De inhuldiging van Beatrix in 1980 in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
Inhuldiging van de nieuwe koningin
De koninklijke familie verscheen in de geïllustreerde weekbladen en er kwam een stroom boeken, souvenirborden, herdenkingsbekers en ansichtkaarten in omloop.
Koninginnedag
In de loop van deze eeuw werd Sinterklaas pas een echte Goedheiligman en Zwarte Piet veranderde met hem mee.
De kinderschrik
De Hollandgänger werden ook wel ‘hannekemaaiers’ genoemd, een samentrekking van Hanne, verkleinvorm van de voornaam Johann, en het woord maaier.
Hannekemaaiers uit Westfalen
‘Kiepkerels’ waren Duitse marskramers die hun naam ontleenden aan de kiep op hun rug: een grote mand met koopwaar.
Van marskramer tot winkelconcern
Op deze tekening uit 1862, door Jan Pieter van Loon, een zojuist in Nederland aangekomen Italiaanse schoorsteenveger die zijn nieuwe vaderland bewondert.
Schoorsteenvegers en ijsbereiders
Toen door de crisis van de jaren dertig de werkgelegenheid in de scheepvaart terugliep, gingen veel Chinezen de straat op om pindakoekjes te verkopen.
Chinezen
Rekruten op het station van Hardewijk eind 19de eeuw.
Vreemdelingenlegioen voor Indië
Woonwagenbewoners in de jaren twintig in Utrecht.
Terugkeer van de zigeuners
Het paleis aan de Kneuterdijk een neogotische zaal met een indrukwekkende kapconstructie.
Herwaardering van de gotiek
Huis Broekhuizen te Leersum uit 1810, een voorbeeld van de neogrecstijl.
Grieks wit
Het Paleis van Volksvlijt in Amsterdam (1858-1864) van architect C. Outshoorn.
Nieuwe bouwmaterialen
De graansilo Korthals Altes in Amsterdam uit 1896 / 1897.
Gebouwen van industrie en techniek
Neoclassicistische station van Alkmaar uit 1865.
Stationsarchitectuur
Rijksmuseum in Amsterdam.
Museum als kunsttempel
De Zevenlandenhuizen in de Roemer Visscherstraat te Amsterdam.
Exotisme
De passage in Den Haag.
Het nieuwe winkelen
Haarlemmerstraat 83 in Amsterdam (1906).
Een nieuwe stijl: Art Nouveau
Haags Gemeentemuseum (1929-1935).
De invloed van Berlage
Op de gravure rechts is goed te zien dat veel huiselijke activiteiten zich in de Middeleeuwen afspeelden in één vertrek.
Samen in één ruimte
Plattegronden, zoals die van de stad Deventer in de tweede helft van de 16de eeuw hiernaast, laten duidelijk zien hoe de stadsmuur de middeleeuwse stad tot eenheid smeedde.
Het ‘steenwerc’ rond de stad
Het zeer eenvoudige interieur zien van een huis in de Kempen (Arthur Briët, circa 1900).
Van het platteland naar de stad
In veel steden reikten de schoorstenen naar de lucht, zoals op deze schoolplaat van Enschede uit 1914 te zien is.
Rokende schoorstenen
Amsterdamse Kuipersstraat (1910).
Revolutiebouw
Mannen met de boldootkar - een spottende verwijzing naar het eau de cologne-merk Boldoot - tonnetjes aan het legen in Amsterdam (1900).
De Boldootkar
Bouwvakkers uit 1923.
Wonen volgens de wet
Jacques van Marken, de oprichter van de Delftse Gist- en Spiritusfabriek, kocht in 1881 een stuk grond waar hij voor zijn arbeiders tachtig comfortabele huizen liet bouwen.
‘Ga met mij mee naar het Agnetapark’
Met de komst van de stofzuiger voltrok zich een revolutie op huishoudelijk gebied (Apollo stofzuiger, 1923).
Gemak dient de mens
Op deze prent van J. Hoed uit 1812 zijn de leerlingen verdeeld over drie klassen, zij het nog wel in één lokaal.
Nieuwe schoolwetten
Religieuzen van de Congregatie van de Zusters van Liefde uit Tilburg poseren in 1922 met leerlingen uit verschillende klassen.
Schoolstrijd
Hanenboekje met gotische letters en teksten (1800).
Leren als last
Het getuigschrift van een gewoon lagere-schoolmeisje (1901)
Ongelijke kansen
Leerlingen van de kweekschool in het Zeeuwse Oostburg oefenen om later gymnastiekles te kunnen geven.
Onderwijzers onderwezen
Prentjes uit omstreeks 1880 die laten zien wat er qua gedrag van de kinderen werd verwacht.
Rituelen van het reglement
Leesmachine die bij de methode-Prinsen behoorde (1817).
Nieuwe leesmethoden
Rekenboekje van Willem Bartjens dat tot ver in de 19e eeuw werd gebruikt.
Rekenen
Spotprent Joh. Braakensiek (1900).
Eerst leren, dan pas eten
Wasles in de Tweede Openbare Huishoudschool in de Amsterdamse Elisabeth Wolffstraat.
Trage start van het beroepsonderwijs
Meetkundeles op de meisjes-HBS in Utrecht omstreeks 1925.
Hogere burgerschool (HBS)
Kleuterschooltje volgens de methode-Montessori in Den Bosch in 1932.
Kleuteronderwijs in de steigers
Ot en Sien.
Beeld en onderwijs
Op de afbeelding valt te zien hoe op 15 juni 1812 in Amsterdam voor de eerste keer de guillotine werd gebruikt. De executie vond plaats voor de Oude Waag op de Nieuwmarkt.
Onder het Franse recht
De Arnhemse boevenwagen voor het vervoer van gevangenen.
Eenzame opsluiting
Om de nieuwkomers op te vangen liet de Maatschappij te Veenhuizen drie inrichtingen bouwen: Bergveen, Esserheem en Norgerhaven.
Aan het werk in het veen
Dirk Jansen, de laatste beul van Nederland.
Laatste openbare terechtstelling
Bordeelbezoek op een doek van Felicien Rops.
Zedelijkheidsoffensief
Machtsvertoon in 1911 op het Amsterdamse Kattenburg, een berucht rood nest.
Klassenjustitie of ordehandhaving
Op de foto Alkmaarse dienders uit 1880.
Ordehandhavers en boevenvangers
‘De rechtszaal’ van H. Heyenbrock (1871-1948).
Tussen harde hand en eerlijk recht
Tol aan de Oude Weg bij Penningsveer, tussen Haarlem en Amsterdam (1840).
Het lange leven van het tolhek
Ingenieur 1ste klasse J. van der Toorn inspecteert de diepte van de Nieuwe Merwede (1873).
Rijkswaterstaat aan het roer
Geuniformeerde ambtenaar van Rijkswaterstaat houdt toezicht op het werk (1810).
Waterstaat in uniform
Tolhek op de weg van Nijmegen naar Beek en het Duitse Kleef in 1925.
Struikelen over de tollen
Zuid-Willemsvaart bij Weert (1933).
Willem I, de kanalenkoning
Met zijn schilderij uit 1845 verbeeldde W. Verschuur dat het vee blijkbaar snel gewend was aan een spoorbaan in de nabijheid.
Uiteenspattende hersenen
De opmars van het spoor tussen 1860 en 1890.
Overheid geeft niet thuis
In 1862 werd begonnen aan de bouw van een 154 meter lange stalen overspanning van de Lek bij Culemborg.
Angst voor het ijs
Drukte op een spoorwegovergang bij Utrecht, eind jaren twintig.
Volk mobiel
De tram in Murmerwoude. Daar werden begin jaren twintig de paarden gewisseld.
Scheiding tussen werk en woning
De stoomtram Bello van de Stoomtramwegmaatschappij Egmond-Alkmaar-Bergen die in 1901 werd opgericht. De foto dateert uit 1955, toen de dienst werd opgeheven.
Platteland onder stoom
Plattegrond van Enschede (circa 1560).
Stad in opmars
Een nieuw initiatief van Natuurmonumenten: het uitzetten van wilde runderen, om het landschap door natuurlijke begrazing een kans te geven zich te herstellen.
In het geweer voor de natuur
In 1930 vroeg de vrijwillige provinciale Groningse verkeersbrigade aandacht voor de verkeersveiligheid.
Fiets of auto?
In september 1839 reed de eerste trein vanuit Amsterdam naar Haarlem, met een snelheid van 40 km/h.
Afscheid van de trekschuit
De dam te Zaandam omstreeks 1850, met het beurtschip op Amsterdam. Bij het wachthuisje de bel die kort voor het vertrek werd geluid.
Beurtschepen
Een aanplakbiljet voor een nieuwe diligencedienst tussen Alkmaar en Hoorn, in 1883 geopend.
Ongemak op wielen
Het expeditiebedrijf Van Gend & Loos vierde in 1946 zijn 150-jarig bestaan.
Van Gend & Loos
Een dorp in Drente in 1825.
Zwartkijkers uit Holland
Uit de ansichtkaart (1900) blijkt dat aanvankelijk vooral de gegoede burgerij van de trein gebruikmaakte.
De snelle stoomtrein
Het Hollands Diep was nog niet overbrugd in 1855. Daarom eindige de spoorlijn vanuit Antwerpen bij Moerdijk en ging men verder per radarstoomboot.
Wachten op een brug
Affiche van de firma J. & A. van der Schuyt. Deze stoombootdienst verbond Eindhoven met de grote steden in het westen van het land.
Stoomboten op de binnenwateren
In de meeste grotere steden werd de paardentram ingezet als middel van openbaar vervoer, onder meer in Zwolle (1860).
Openbaar vervoer per paardentram
In 1912 liep bij Blaaksedijk, in de Hoekse Waard, een stoomtram uit de rails met alle gevolgen vandien.
Streekvervoer per stoomtram
In 1885 werd aan de rand van de zee het Kurhaus gebouwd.
Adel trekt naar zee
Amsterdammers op het strand bij Oud-Valkeveen, een populaire badplaats voor dagjesmensen aan de Zuiderzee.
Dagtochtjes voor de gewone man
Arbeiders in textielstad Enschede op hun vrije zaterdagmiddag.
Tussen wel en niet op reis
Affiche voor de ‘Vereeniging voor Vreemdelingenverkeer’ in Zwolle.
Opkomst van de VVV
Affiche Algemeene Nederlandsche Wielrijders-Bond (ANWB, 1913).
Wielrijders verenigen zich
In 1888 reed de eerste Oriënt Express van Parijs naar Constantinopel (nu Istanbul), via Wenen, Boedapest, Belgrado en Athene.
Luxe en romantiek per spoor
De tournure bestond uit rollen en gesteven stukjes textiel. Ze werd boven de billen met bandjes om het middel bevestigd, zodat de rok aan de achterzijde uitstak.
Tournures en crinolines
Dit portret toont een welgestelde vrouw uit Hoorn.
Goud aan het hoofd
Beroemd was de ‘Winkel van Sinkel’ . Er was van alles te koop: hoeden en petten en dameskorsetten, maar ook snoep en huishoudelijke
Het kledingmagazijn
Op het schilderij van H.J. Wolter, kort na 1900 een atelier in Amsterdam.
Confectie-industrie
Op dit winterse portret van het echtpaar Thijsen, uit 1845, draagt meneer het donkere maar elegante mannenkostuum uit die tijd...
Romantiek op het ijs
In 1899 veroverde een nieuw korset de markt, het droit-devant. Een metalen versteviging zorgde dat de draagster niet alleen een wespentaille kreeg, maar ook een platte buik en een holle rug.
Met of zonder korset
Op de foto, uit ongeveer 1919, de familie Toonder op het strand van Scheveningen, de jongetjes gekleed in matrozenpakjes.
Badmode zonder (veel) bloot
De vrouw op het affiche draagt de dagelijkse kleding van de geëmancipeerde dame van omstreeks 1900: een eenvoudige rok met overhemdbloes.
Sportkleding
Kapitein Derk Harms Botje
Varende Voorvaderen II :: de familie Botje in beeld
Visuele strategieën. Foto's en films van fabrieksarbeidsters in Nederland (1890-1919).
Beeldmateriaal als ideologische boodschapper
Stuur een historische e-card!
Historische kerstkaarten
Weinig mensen weten dat Zwolle, gerekend naar het aantal inwoners, de grootste tandtechnische stad ter wereld is. Veel tandartsen en universiteiten laten er hun werkstukken maken.
Spoelt u maar
Het Paleis van Volksvlijt in Amsterdam (1858-1864) van architect C. Outshoorn.
Nieuwe bouwmaterialen
Een spotprent op de activiteiten van de Nederlandse Handelmaatschappij. Deze anonieme gravure dateert van circa 1840. Spottend maakt men van de NHM ook wel Niemand Handelt Meer.
Website centraal examen geschiedenis
Henri s drinklied (1833)
De geschiedenis van het Nederlandse straatlied
Naar de Nieuwe Wereld. De landverhuizers van Eugeen van Mieghem (1875-1930)
Naar de Nieuwe Wereld
Toneelkijker bekleed met segrijn (rog) 1775-1825.
Verpakt in Vis
Willem Johann Martens Italiaans meisje met zijden sjaal en strohoed (1861)
De Blijvende Verlokking
Poldergemaal Het Noorden - Texel.
Ik hou van Holland
100 Jaar Scheveningen haven
100 Jaar Scheveningen haven
20 Eeuwen Nederland
De tijd van Ot en Sien
Hollandse Porseleinroute
Hollandse Porseleinroute
Nationaal Brandweermuseum
Museumnacht Hellevoetsluis
Op het ritme der golven
Volendam nader verklaard
Portret van Jacob van Lennep op 48-jarige leeftijd, door J.C. van Rossum/C.W. Mieling (1850).
Voetreis van Jacob van Lennep
Tijdens de Stellingmaand zijn diverse forten van de Stelling van Amsterdam opengesteld en worden diverse soorten activiteiten georganiseerd.
September Stellingmaand
Om de nieuwkomers op te vangen liet de Maatschappij te Veenhuizen drie inrichtingen bouwen: Bergveen, Esserheem en Norgerhaven.
Aan het werk in het veen
Drukte op een spoorwegovergang bij Utrecht, eind jaren twintig.
Volk mobiel
De stoomtram Bello van de Stoomtramwegmaatschappij Egmond-Alkmaar-Bergen die in 1901 werd opgericht. De foto dateert uit 1955, toen de dienst werd opgeheven.
Platteland onder stoom
Met zijn schilderij uit 1845 verbeeldde W. Verschuur dat het vee blijkbaar snel gewend was aan een spoorbaan in de nabijheid.
Uiteenspattende hersenen
Affiche van de firma J. & A. van der Schuyt. Deze stoombootdienst verbond Eindhoven met de grote steden in het westen van het land.
Stoomboten op de binnenwateren
In de meeste grotere steden werd de paardentram ingezet als middel van openbaar vervoer, onder meer in Zwolle (1860).
Openbaar vervoer per paardentram
In 1912 liep bij Blaaksedijk, in de Hoekse Waard, een stoomtram uit de rails met alle gevolgen vandien.
Streekvervoer per stoomtram
Mannen met de boldootkar - een spottende verwijzing naar het eau de cologne-merk Boldoot - tonnetjes aan het legen in Amsterdam (1900).
De Boldootkar
Amsterdamse Kuipersstraat (1910).
Revolutiebouw
Naast het gans-trekken was het kat-knuppelen één van de bekendste spelletjes.
Wreed vermaak
De passage in Den Haag.
Het nieuwe winkelen
‘Kiepkerels’ waren Duitse marskramers die hun naam ontleenden aan de kiep op hun rug: een grote mand met koopwaar.
Van marskramer tot winkelconcern
Uit de ansichtkaart (1900) blijkt dat aanvankelijk vooral de gegoede burgerij van de trein gebruikmaakte.
De snelle stoomtrein
Affiche Algemeene Nederlandsche Wielrijders-Bond (ANWB, 1913).
Wielrijders verenigen zich
De stoomtram Bello van de Stoomtramwegmaatschappij Egmond-Alkmaar-Bergen die in 1901 werd opgericht. De foto dateert uit 1955, toen de dienst werd opgeheven.
Platteland onder stoom
Het zeer eenvoudige interieur zien van een huis in de Kempen (Arthur Briët, circa 1900).
Van het platteland naar de stad
Affiche Algemeene Nederlandsche Wielrijders-Bond (ANWB, 1913).
Wielrijders verenigen zich
In 1885 werd aan de rand van de zee het Kurhaus gebouwd.
Adel trekt naar zee
Op de foto, uit ongeveer 1919, de familie Toonder op het strand van Scheveningen, de jongetjes gekleed in matrozenpakjes.
Badmode zonder (veel) bloot
In de 19de eeuw bezochten artsen hun patiënten het liefst in een koets.
De leer van de praktijk
De als ziekenzaal ingerichte zolder van het Amsterdamse Binnengasthuis omstreeks 1880.
Dan liever thuis dood

machinaal plissé

1883 - Plissé kan voor het eerst machinaal gemaakt worden. Tot nu toe moesten de messcherpe plooitjes met de hand worden ingestreken.