Begin 16de eeuw zagen de Nederlanders in eigen omgeving voor het eerst voorbeelden van de Italiaanse Renaissance.

In Brussel arriveerden toen 'kartons' (schetsen op ware grootte) van de beroemde kunstenaar Rafael (1483-1520).

Ze dienden als voorbeeld voor de wandtapijten die in de Lage Landen, in opdracht van de paus, werden geweven voor de Sixtijnse kapel in Rome. Ook boeken en losse prenten gaven een idee van de kunst van de Renaissance.

Italiaanse architecten hadden al sinds de 15de eeuw gepubliceerd over de nieuwe bouwkunst en de regels van de Romeinse bouwmeester Vitruvius. Voor de meeste Nederlanders waren die geschriften echter ontoegankelijk.

Ze waren geschreven in het Latijn of Italiaans en bevatten nauwelijks verhelderende prenten.

Pas in 1539 vertaalde de Antwerpenaar Pieter Coecke van Aelst (1502-1550) het werk Tutti l’opere d’architettura et Prospettiva van de Italiaan Sebastiano Serlio (1475-1554) uit 1537 waarin hij zeer uitgebreid alle denkbare versieringen, profielen en verhoudingen in de Renaissance stijl tekent en beschrijft. Andere geschriften volgden.

Een echt Nederlandse bijdrage was Grottesco: in diversche manieren, een tractaat van de Leeuwardenaar Hans Vredeman de Vries (1527-ca.1606) uit 1565 dat hier te lande veel invloed heeft gehad. Maar zijn publicaties waren ook succesvol in het buitenland. Regelmatig werden herdrukken gemaakt en zijn boeken werden vanwege de goede tekeningen en heldere beschrijvingen zowel in de praktijk als voor educatieve doeleinden veelvuldig gebruikt.

Hierboven een ornamentprent uit het werk van Vredeman de Vries. Dergelijke prenten waren inspiratiebron voor timmerlieden, steenhouwers en bouwmeesters.

Een van hen was Lieven de Key (1560-1617), die o.a. in 1596 het stadhuis van Leiden bouwde.