Brood & varianten

Brood speelde niet alleen bij de dagelijkse maaltijden een belangrijke rol. Het hele jaar door bakten de bakkers verschillende soorten brood die hoorden bij de verschillende seizoens- en heiligenfeesten.

Ook nu kennen we nog speciaal brood en gebak, zoals het paasbrood, speculaas en oliebollen. Maar vroeger kon er bijna elke maand wel iets bijzonders op tafel komen.
    
Duivekater
Duivekater werd gegeten in de Midwintertijd. De naam Duivekater zou een verbastering zijn van ‘duivelskater’. Katten werden in de Germaanse tijd geassocieerd met het kwaad. De Duivekater is een oud-Hollands brood dat oorspronkelijk slechts werd gebakken van Sint Nicolaas tot Drie Koningen.

Men vermoedt dat de vorm van het brood is afgeleid van de mens- en dieroffers die in de prehistorie werden gebracht om de goden gunstig te stemmen. Deze offers zouden later zijn vervangen door enkel de botten van dieren, die vervolgens weer werden vervangen door offerbrood in de vorm van beenderen. De vorm van de Duivekater doet nog steeds aan een scheenbeen herinneren. Het brood wordt daarom ook wel scheenbeengebak genoemd. Tegenwoordig wordt Duivekater vooral in de Zaanstreek gebakken en gegeten.

Krakelingen
Krakelingen werden gegeten met Allerzielen. Waarschijnlijk is het een overblijfsel van de offergaven die de Germanen meegaven aan de doden. Deze armbanden en halsbanden werden later nagebootst in deeg. Het is daarom begrijpelijk dat men dit gebak juist met Allerzielen, de dag waarop men de doden gedenkt, eet. Ook werden in vroeger tijden krakelingen uitgedeeld bij begrafenissen.

Speculaas
Speculaas was en is nog steeds een typische Sinterklaas-lekkernij. Er gaan twee verhalen over de herkomst van het woord speculaas. De benaming 'speculaas' zou afkomstig zijn van het Latijnse 'speculum', dat spiegel betekent. De koeken vormen namelijk het spiegelbeeld van de vorm waarin ze gebakken worden. Maar mogelijk is het woord speculaas een verbastering van ‘speculator’ dat bisschop betekent. Zeer toepasselijk voor een feest rond Sint Nicolaas, de bisschop van Mira.

Omdat Sint Nicolaas bekend stond als een ‘huwelijksmakelaar’ (het verhaal gaat dat hij drie zusters aan de man hielp) werden de speculaaspoppen vroeger ook wel vrijers en vrijsters genoemd. Jongens en meisjes gaven elkaar zo’n koek als teken van hun liefde voor de ander.

Driekoningenbrood
Driekoningenbrood werd, zoals de naam al doet vermoeden, op de avond voorafgaand aan Driekoningen (6 januari) gegeten. Op deze dag herdacht men de komst van de drie koningen bij de stal in Bethlehem. Het driekoningenbrood werd verdeeld onder de leden van het gezin en degene die een boon of amandel in zijn stuk brood aantrof, was koning. Deze koning kreeg een kroon van goudkleurig karton op zijn hoofd en had het thuis een dag voor het zeggen.

Haantjes
Haantjes horen bovenop de versierde takken van Palmpasen. Het ronddragen van het brood op een tak is een overblijfsel van de oude Meiboomviering, waarbij een Mei-den als teken van de zomer werd rondgedragen. Het haantje bovenop de palmpaastak is een symbool voor vruchtbaarheid. Ook de overige brooddelen verwijzen mogelijk alle naar de oude Germaanse offers: de halve maan naar de horens van een dier en het vlechtbrood naar de haarvlecht van geofferde, levende vrouwen.

Meer info:
Molen, J. R. ter (1983), Brood: de geschiedenis van het brood en het broodgebruik in Nederland (tentoonstellingscatalogus). Rotterdam: Museum Boymans-van Beuningen
Jacob, H. E. (1955) Zes duizend jaren brood: de geschiedenis van ons dagelijks brood van de Egyptenaren tot in de twintigste eeuw. Utrecht: De Haan
Nannings, J.H. (1974, 1e ed. 1932), Brood- en gebakvormen en hunne beteekenis in de folklore. Schiedam: Interbook International
Website over o.a. streekbroden www.brood.net
Webpagina over de geschiendenis van brood en banket www.bakkerijmuseum.nl
Webpagina over de geschiedenis van duivekater op www.bakkerijdeduivekater.nl

lokale trams

1935 - Nederland telt enkele tientallen interlokale tramnetten, met een totale lengte van 2.500 kilometer. Hoewel de meeste lijnen inmiddels zijn geëlektrificeerd, ziet de toekomst van de interlokale tram er somber uit. De meeste diensten worden in de loop der jaren overgenomen door de autobus. Met deze vogelvluchtkaart van het gebied ten noorden van het IJ adverteerde de Noordhollandsche Tram voor daguitstapjes in deze nog landelijke streek van water en polderland.

Relevante tijdvakken