Tegenwoordig leven we in een 24-uurs economie waarin de stilte ver te zoeken is. Overvliegende vliegtuigen, sirenes van ambulance en politie, en harde muziek uit cafés en disco’s kunnen ons ’s nachts uit onze slaap houden. Maar ook de zeventiende eeuwse nacht kende haar specifieke geluiden.

Zo was er het geluid van het klepperen van een ratelaar te horen. De stad werd ’s nachts bewaakt door de nachtwacht die diende in te grijpen bij problemen als brand, huisbraak, dieverij, straatschenderij of ander ongemak. Met een ratelaar kondigde de nachtwacht zijn aanwezigheid aan. De mensen van de nachtwacht waren eigenlijk een soort politieagent en brandwacht avant la lettre. Vooral brand was een voortdurend aanwezig gevaar aangezien de huizen met kaarsen waren verlicht en het haardvuur vaak ’s nachts aanbleef.    

Woonde je in de buurt van de stadspoorten dan had je zeker geen rustige nacht. Bij het invallen van de nacht werden de poorten afgesloten om de bevolking te beschermen voor ongewenste mensen van buitenaf. En dit afsluiten van de poort was elke avond weer een heel ritueel dat met het nodige lawaai van krakende poorten en rammelende sleutels gepaard ging.

De schutterij diende de sleutel van de stadspoort op te halen bij het huis van de burgemeester. Deze diende echter de sleutel van de stadspoort in een kistje te doen waar ook weer een sleutel van bestond. Deze sleutel lag vervolgens weer bij het stadshuis. De schutterij moest dus elke avond, en elke ochtend als de poorten weer opengingen, eerst naar het stadhuis, dan naar de burgemeester en dan naar de verschillende stadspoorten!

Niet alleen buiten op straat maar ook binnenshuis waren de geluiden anders dan nu. Bedden waren het duurste meubel in huis, dus arme mensen sliepen vaak met een hele familie in hetzelfde bed. Het moet dus in de slaapkamer, veel meer dan nu, een snurkconcert van jewelste zijn geweest. Naast het snurken van mensen was ‘s nachts een gelijkaardig geluid te horen: het knorren van varkens! In de zeventiende eeuw hadden veel mensen in de stad varkensstallen achter in de tuin. Als je dus naast een varkensstal woonde kon je ’s nachts wakker worden van het geknor van een varken!

Klik hier voor de opdracht in de studio Geluiden in de nacht.

Meer info over slapen en geluiden in de nacht:

• Catalani, C. 1968: Het bed, 5000 jaar waken en slapen. Bussum: Van Dishoeck.
• Burgess, A. 1982: Naar bed, naar bed. Baarn: Bosch & Keuning.
• Boer, D. de 1997: 'Tussen avondklok en morgenlicht: de nacht in de middeleeuwen; een impressie.' In: Groniek. Vol. 31, afl. 139 (dec.), p. 200-203.
• Oomen, P. 2003: 'Aan één stuk door slapen is een recent fenomeen.' In: Historisch Nieuwsblad. Juli/augustus, p. 27 t/m 29.
• Ekirch, A.R. 2005: At day’s close: night in times past. New York: Norton.
• Bibliotheek van verdwenen geluiden op website www.omroep.nl