Op 28 december 1574 schreef Willem van Oranje aan de Staten van Holland en Zeeland dat naar zijn mening de tijd rijp was voor een eigen Nederlandse universiteit ‘tot een vast steunsel ende onderhoud der vrijheit ende goede en wettelijke regeeringe des lants’.

Doel: veelbelovende jongelingen wetenschappelijk onderrichten ‘inde rechte kennis der godsdienst en in allerlei goede, eerlycke ende vrye kunsten en wetenschappen’.

De Staten hadden weinig bedenktijd nodig. Op 3 januari 1575 wezen ze Leiden aan als vestigingsplaats, mede als beloning voor het heldhaftig gedrag van de burgerij tijdens het beleg van de stad door de Spanjaarden tussen mei en oktober 1574.

Op de gravure rechts uit 1610 de bibliotheek van de Leidse Universiteit. De boeken zitten met kettingen vast aan de lessenaar en kunnen alleen staande gelezen worden.

De bibliotheek maakt nog steeds deel uit van de Leidse universiteit, al wordt er nu les gegeven.

Jaloers op Holland en Zeeland spanden vervolgens ook andere gewesten zich in voor een eigen universiteit.

In 1585 opende Friesland zijn universiteit in het voormalige Kruisherenklooster te Franeker, te zien op de andere gravure, uit 1622.

Groningen volgde in 1615, Utrecht in 1636. Ten slotte kreeg ook Gelre zijn tempel der wetenschap. Hij werd in 1648 geopend in Harderwijk.