De Rijkswaterstaat had al vroeg de beschikking over een eigen vloot. Op het schilderij hiernaast uit 1873 is te zien dat ingenieur 1ste klasse J. van der Toorn de diepte inspecteert van de Nieuwe Merwede, een waterweg die een halve eeuw eerder was gegraven van Gorinchem via de Biesbos naar het Hollands Diep.

Van der Toorn doet zijn inspectie aan boord van het directievaartuig Jan Blanken, genoemd naar een vroegere inspecteurgeneraal van de Rijkswaterstaat.

Een andere taak van de dienst was het meten van de hoogteligging van het Nederlandse grondoppervlak. Daartoe was in 1818 als standaard het Amsterdams Peil ingevoerd. Op de foto uit omstreeks 1880 controleren drie ambtenaren met nieuwontworpen waterpasinstrumenten de peilpunten uit 1818.

Met de komst van de eenheidsstaat in 1798 werd meteen de Rijkswaterstaat opgericht met als doel de centrale regeling van aanleg en onderhoud van dijken en land- en waterwegen.

De provincies (en de vele honderden waterschappen) voelden echter weinig voor deze aanpak. Eeuwenlang hadden zij op eigen houtje het land droog gehouden en die taak wilden ze niet voetstoots uit handen geven. Op hun medewerking hoefde de nieuwe rijksdienst dus niet te rekenen.

Pas in 1819 kwam er een definitieve regeling. De rijksoverheid kreeg de zorg voor de grote rivieren, de zeekust, de zeehavens en de zeegaten; de provincies waren verantwoordelijk voor de waterstaat in hun gebied, maar konden deze delegeren aan de waterschappen.