Vrouwelijk aandeel

Als matriarch van het gezin heeft de vrouw in wettelijke zin geen rechten maar in Twente telt haar mening en persoonlijk eigendom zeer zeker mee. Het oude erfrecht gebruik geeft voorrang aan het behoud van het eigen vermogen. De erfdochter van een grote boer is een goede partij en bij menig huwelijk wordt per testament verplicht gesteld het erf als geheel in de familie te houden. De man neemt daarbij de naam aan van zijn vrouw. Iets vergelijkbaars wordt ook wel eens bij de fabrikanten toegepast bij gebrek aan mannelijke opvolging.

Alle kinderen van fabrikanten krijgen bij een erfenis een vergelijkbaar groot erfdeel. Bij het huwelijk krijgt een dochter een gift die vaak in het bedrijf van de partner wordt gestoken, terwijl de zonen aandelen in de eigen firma kunnen aankopen. De huwbare dames uit de doopsgezinde en protestante fabrikanten families staan “hun mannetje” als het gaat om het aan hun gegund kapitaal nuttig aan te wenden. Menige dame drijft tijdens haar huwelijk zelf een [textiel]onderneming in een tijd dat men als “niet handelingsbekwaam” werd beschouwd. Zo brengt de jonge weduwe en feministe jkvr. Molkenboer-Trip de weverij van haar man tot grote bloei.

Het grote zakendoen wordt aan de firmanten van het familiebedrijf overgelaten. Het deel van het vermogen van de overige familieleden dat als deposito in de firma blijft, wordt beheerd door de mannelijke firmanten. Hierdoor wordt de firma van kapitaal voorzien in een tijd dat er geen kredietbanken bestaan. De firmanten krijgen hierdoor wel een zware last op hun schouders gelegd omdat een eventuele tegenslag of zelfs faillissement niet alleen hen, maar ook de rest van de familie zal treffen. Het dividend of interest dat toegezegd wordt op het deposito wordt tot prioriteit gesteld omdat dit vaak het enig reëel inkomen was voor weduwen, wezen en ongehuwde zusters.

Textielhuwelijk

Familiezoet. Een term die gehanteerd wordt bij het beschrijven van de sterke onderlinge band tussen de Twentse families. Na het midden van de negentiende eeuw worden op jonge leeftijd de jongens in jaarclubs en meisjes in [jaar]kringen ingedeeld. Deze groepen met ongeveer dezelfde leeftijd en achtergrond vormen de sociale basis waarop vaak later huwelijken tussen de fabrikantenfamilies worden gesloten.

De zonen van een ondernemers gezin worden na hun basisscholing naar het buitenland gestuurd om het textielvak te leren. De dochters verblijven op binnen- en buitenlandse internaten om zich te ontwikkelen op het gebied van kunst en cultuur. Ook leren ze leiding te geven aan een huishouding. Het is voor een man ondenkbaar om zonder een vrouw of vrouwelijk familielid of huishoudster een eigen woning aan te schaffen. Hij heeft simpelweg geen tijd om deze enorme klus erbij te doen. Wassen, koken, groenten en fruit wekken, kleermaken en verstellen, verwarmen, schoonhouden en kinderen opvoeden is nu eenmaal voorbestemd voor de vrouw des huizes. En van haar wordt verwacht dat dit zo economisch mogelijk gebeurt, hetgeen vaak al genetisch besloten ligt in de voorgaande generaties van huwelijksverbindingen. Iedereen was immers aan elkaar gerelateerd.

Twentse dame

Terwijl de mannen van het gezin overdag in de fabriek werken, zorgen de dames voor de huishouding en het sociaal culturele welzijn van de stad. De dames van een kring vormen allerlei comités die op maatschappelijk gebied werken. Er worden openbare boeken- en leesclubs ingesteld, toneel- en muziekuitvoeringen met internationale beroemdheden georganiseerd en men voorziet in tijden van nood de bevolking van voedsel en kleding. Zij zijn lid van natuurverenigingen, spelen tennis, bekommeren zich om wezen en ouderen en redden kinderen en vrouwen uit de handen van “ongeschikte vaders”.

Het feestelijke “bruidskostuum”dat hier wordt getoond stamt uit 1866. Uitgevoerd in crèmekleurige zijde met hooggesloten hals en lange mouwen is het een voorbeeld van het ingetogen karakter van een Twentse dame uit de negentiende eeuw. De onpraktische crinoline is inmiddels vervangen door een “modern” figuurdefiniërend queue de paris. Vergeleken met andere kostuums uit gegoede kringen in West-Nederland in die tijd, is dit kostuum onopvallend eenvoudig. Men volgt de Franse mode in tijdschriften maar maakte het geschikt voor praktisch gebruik in het eigen dagelijks leven. De geplooide ruches lijken te zijn geïnspireerd op de afwerking van een baljurk van de beroemde ontwerper Emile Pingat uit de Rue Louis le Grand in Parijs. De losse, vervangbare manchetten en een intern verstevigde zoom tegen beschadiging, geven blijk van aandacht voor het onderhoud. Slechts aan de keuze van kostbaar smetgevoelige zijde zien we dat het niet voor dagelijks gebruik is bestemd.

Meer informatie op: www.twentsewelle.nl