De rijke voetbaltraditie van Enschede door Jurryt van de Vooren
De IJzeren Eeuw is in het voetbal van Enschede nog steeds tastbaar, vooral dankzij Bernard van Heek.
Rijke textielfamilies brengen het voetbal in de negentiende eeuw naar Enschede. Vooral de jongeren uit deze families ontmoeten elkaar in die tijd in besloten herenclubs met wonderlijke namen als Boerclub, Aapclub en Club zonder huuske. In deze saamhorigheid hebben ze vooral een hoop lol, het liefste zonder vrouwen erbij, maar in 1885 worden er activiteiten ondernomen, die voor de Enschedese sport van grote betekenis blijken te zijn. Dat jaar ontstaan uit hun gelederen twee voetbalclubs, de Enschedese Footballclub en de Footballclub Prinses Wilhelmina, nog altijd bekend als P.W.
Bernard van Heek
De grote pionier van het Enschedese voetbal is Bernard van Heek, afkomstig uit de rijkste textielfamilie van de stad. In 1878 maakt hij kennis met voetbal tijdens een studiereis naar Manchester– net als sportpionier Pim Mulier een jaar later. Van Heek nam een leren voetbal mee terug naar Nederland en introduceerde daarmee officieus het voetbal in Nederland. Dat zowel hij als Mulier in Engeland kennis hebben gemaakt met de voetbalsport is beslist geen toeval. Engeland heeft zich ontwikkeld tot industriële grootmacht en in het buitenland is een algemene belangstelling ontstaan voor de leefstijl van de Engelse hogere klassen. Sportsocioloog Maarten van Bottenberg spreekt zelfs van ‘een ware anglomanie, een rage in iedere grote stad op het Europese vasteland om Engelse modes, manieren, gebruiken, boeken en spelen over te nemen. Ook de Engelse sporten werden als nastrevenswaardig gezien.’
Van Bottenberg doelt hierbij op een beperkt deel van de Nederlandse samenleving, nl dat deel dat zich dergelijke activiteiten kan veroorloven: leden van de elite onder wie Bernard van Heek. Hij nodigt zijn vrienden in het voorjaar van 1885 uit om samen met hem tegen een voetbal aan te schoppen. Hij wil ze wel eens laten zien wat hij uit het prachtige Engeland heeft meegenomen.
Teamfoto P.W., 1885
Enschedesche Football Club Prinses Wilhelmina. Bron: Stadsarchief Enschede
Vijftien doelpunten
De kennismaking van Enschede met het voetbal is uitgebreid vastgelegd voor het nageslacht dankzij Jan van Deinse. Hij is één van de vrienden van Van Heek die in het voorjaar van 1885 wordt uitgenodigd naar hotel Amelink aan de Oldenzaalsestraat, ‘ten einde te worden gewijd in de kunst van het spel, waarvan wij nog nooit hadden gehoord, namelijk het Footballspel. Na een oogenblik wachten zagen we Bernard van Heek over den spoorwegovergang aankomen met in zijn rechterhand een merkwaardig grooten leeren bal. Nieuwsgierig bekeken wij allen het ons onbekende voorwerp en ons werd uitgelegd dat in het leeren omhulsel een andere opgeblazen gummibal zat.’
Ter plekke worden twee teams gevormd om eens tegen die geïmporteerde nieuwigheid aan te schoppen. Van Deinse: ‘Het was de eerste keer een wild door elkaar loopen, alleen Bernard van Heek had kennis van het spel. Het team, waarin hij speelde, won dan ook.’ Alle goals werden door van Van Heek gemaakt: ‘Het waren er goed geteld vijftien.’
Van Deinse werd later onderzoeker naar de Twentse cultuur en geschiedenis, ontwerper van de Twentse vlag, Twentse wapen en Twentse volkslied. De citaten komen uit het gedenkboek dat van Deinse schreef ter gelegenheid van het 50 jarig bestaan van de voetbalclub P.W.
Nalatenschap
Het voetbal schiet wortel in Enschede, want op 30 juni 1885 wordt de Enschedese Football Club opgericht met Van Heek als voorzitter. De leden spelen aanvankelijk onderling wedstrijden, er zijn immers geen andere clubs die als tegenstander kunnen fungeren. Maar dat verandert snel: op 31 augustus ontstaat er vanuit de herenclubs een tweede officiële voetbalvereniging: Prinses Wilhelmina.
Een week later tonen de voetballers zich aan het grote publiek als extra activiteit tijdens een vliegerwedstrijd. Er wordt kort melding van gemaakt in het Nieuws van den Dag van 9 september 1885: ‘Dit spel bleek zeer in den smaak van het publiek te vallen.’ Zelfs de Engelse krant ‘The Cricket and Footballfield’ maakte er melding van op 26 september 1885, waarmee de naam van Enschede internationaal werd verspreid.
De Enschedese Football Club en P.W. beleven veel lol aan onderlinge wedstrijden totdat in 1888 werd besloten tot een fusie. Door heel Nederland maken deze voetballers uit Enschede daarna naam, ook door hun stevige spel. De voormalige voetbalscheidsrechter Chris Groothoff kijkt er in 1947 glimlachend op terug in zijn boek Van de groene velden: ‘De rechte weg op het voetbalveld is ook de kortste; de P.W.-ers toonden te begrijpen dat een tegenstander in vertikalen stand meer last veroorzaakt dan een in horizontalen stand! Het bracht destijds P.W. nog al eens in botsing met de categorie scheidsrechters, die elk gebruik van lichaamskracht in het spel uit den booze vonden.’ Met andere woorden: wat ze in Enschede doen lijkt soms net rugby.
Van Heek blijft een belangrijke rol spelen, onder meer via het familiebedrijf, dat waar nodig financiële tekorten aanvult om de club in leven te houden. De Enschedese Football Club Prinses Wilhelmina – afgekort: EFC PW – brengt zo de negentiende-eeuwse nalatenschap van Van Heek naar onze tijd. De club bestaat namelijk nog steeds en viert op 30 juni zijn 130e verjaardag!
De IJzeren Eeuw is in het voetbal van Enschede nog steeds tastbaar, vooral dankzij Bernard van Heek.