Die tijd besteedt hij voor een belangrijk deel aan reizen. Vandaar dat Nederland in de vakantieperiode, rond Kerstmis en Pasen en in de zomer, verandert in één groot mierennest.

Het lijkt of ieder dan massaal zijn koffers pakt en op weg gaat naar verre, liefst warme oorden.

Oost west thuis best
Dat mensen op reis gaan is niet nieuw; in deze streken gebeurde dat al vanaf de Romeinse tijd. Met één groot verschil: tegenwoordig gaan we uit vrije wil op stap, terwijl men dat vroeger voornamelijk deed uit bittere noodzaak. Wie niet dringend van huis moest, bleef in zijn vertrouwde omgeving. Reizen immers was eeuwenlang een gevaarlijke en vermoeiende bezigheid.

Er waren vrijwel geen wegen, gerieflijke vervoermiddelen ontbraken, de accommodatie onderweg stelde weinig voor en niet zelden werden wegen en paden onveilig gemaakt door duister geboefte.

Bovendien was reizen voor velen ook in ander opzicht een beangstigende onderneming. Het wereldbeeld van de meesten reikte niet veel verder dan de naaste omgeving; wat daarbuiten lag was niemandsland. Wie zich ver van huis waagde, wist dus nooit wat hem kon overkomen en vreesde bij voorbaat het ergste.

Dus ging men alleen op reis als het per se moest: om handel te drijven, een bedevaartplaats te bezoeken of werk te vinden. Zo meldt de Haarlemse onderwijzer Willem van den Hull, die van zijn leven een uitgebreid dagboek heeft bijgehouden, dat zijn grootvader één keer per jaar op reis ging.

De man leefde aan het einde van de 18de eeuw. Elk voorjaar vertrok hij vroeg in de ochtend uit Maartensdijk, een dorp bij Utrecht. Hij ging te voet, want geld voor trekschuit of diligence had hij niet. Na twaalf uur lopen kwam hij aan in Bloemendaal, bij Haarlem, waar hij de gehele lente en zomer werkte als tuinknecht bij een gegoede familie. In oktober liep hij langs dezelfde route weer terug naar Maartensdijk. Zijn kleinzoon vond het vermeldenswaard dat opa al die jaren maar één keer was overvallen. Tussen Spaarnwoude en Halfweg, waar hij werd aangerand door een onguur sujet die hem zijne beurs afvroeg .

Reizen als statussymbool
Reizen voor je plezier was er vroeger dan ook zelden bij. Het begrip toerisme was onbekend. Zelfs in de eerste editie van het woordenboek Van Dale, uit 1864, komt het niet voor. Pas later ontdekte de redactie dat een toerist iemand is die volgens de recentste editie het reizen als sport of voor ontspanning beoefent, vooral in een hem vreemd gebied, meestal met het doel verschillende bezienswaardigheden of bekende plaatsen te bezoeken.

Pas in de loop van de 19de eeuw werd het geleidelijk aan mogelijk volgens deze definitie op reis te gaan. Er kwamen verharde wegen; op de veiligheid van de reiziger werd beter toegezien; de overnachtingsmogelijkheden verbeterden en veel belangrijker nog er kwamen snellere en betere vervoermiddelen. Het gebruik ervan bleef voorlopig echter beperkt tot een kleine groep.

De meeste Nederlanders hadden eenvoudigweg niet genoeg vrije tijd en in elk geval te weinig geld. Ze kwamen niet veel verder dan het dorpsplein, het café om de hoek, de markt en de onmiddellijke omgeving van de eigen woonplaats.

Echt op reis gingen aanvankelijk alleen de welgestelden. Naar Italië of Griekenland bijvoorbeeld, om van de klassieke cultuur te genieten; of naar een exclusief kuuroord of een dure wintersportplaats in Duitsland of Zwitserland. In hun voetspoor volgde wat later de geslaagde middenstand, die zich graag spiegelde aan de elite. Reisjes langs de Rijn, naar de Ardennen en naar badplaatsen als Scheveningen en Zandvoort werden in deze kringen zeer populair. Niet alleen omdat het er aangenaam toeven was, maar vooral omdat dergelijke uitstapjes duidelijk maakten dat men een zekere status bezat.

Die statusfunctie heeft het reizen inmiddels verloren. Na de Tweede Wereldoorlog maakte Nederland een spectaculaire economische ontwikkeling door. Vrije tijd en een redelijk inkomen werden vanaf de jaren zestig gemeengoed. Wat jarenlang het voorrecht was geweest van de elite en vervolgens van de gegoede burgerij - reizen in je vrije tijd en voor je plezier - kwam nu binnen het bereik van de massa.

Rechts: In 1952 haalden de Utrechtse journalisten Johan Bodegraven en Goof Kamphuis het nieuws omdat ze op hun brommers een nieuw fenomeen een tocht van 8500 km door Europa wilden maken. Aan het begin van de reis poseren ze bij een ANWB-bord in hun woonplaats. De meeste richtingaanwijzers waren in die tijd nog voorzien van het (oranje) bordje Amsterdam. Het dateerde uit 1928, toen in de Nederlandse hoofdstad de Olympische Spelen werden gehouden. In de jaren zestig zijn ze bij een vernieuwing van het systeem verdwenen. (t Sticht/SF)

Onder: Tot ver in de 19de eeuw was reizen, ook in eigen land, nog tamelijk duur door de brug- en tolgelden die op allerlei plaatsen werden geheven. De tarieven op deze lijst mogen nu extreem laag lijken, in de jaren twintig hakten ze er behoorlijk in ook al omdat verderop volgende ponten of bruggen wachtten. (Gemeentearchief Zaanstad)