De kleine ijstijd is een klimatologische periode waarin de gemiddelde jaartemperatuur in West-Europa ongeveer twee graden Celsius lager lag dan tegenwoordig.

Dat lijkt weinig, zeker vergeleken met de Grote IJstijden uit de prehistorie - waarin de gemiddelde jaartemperatuur min 15 graden Censius was, maar toch maken die paar graden het verschil tussen het huidige klimaat in Nederland en dat van het zuiden van Noorwegen.

Het klimaat in Nederland werd tijdens de Kleine IJstijd gekenmerkt door koude en lange winters, die vaak al in november begonnen en tot maart of zelfs april duurden. Trekvaarten lagen besloten en binnenzeeën vroren dicht. De zomers waren ook niet warm en dat zorgde voor slechte oogsten en zelfs hongersnoden.
    
De kleine ijstijd begon ongeveer rond 1430, wellicht door een vermindering van de zonneactiviteit, en eindigde rond 1850. Toen steeg de gemiddelde temperatuur weer langzaam, hoogstwaarschijnlijk door menselijke invloeden. Maar daar zijn de deskundigen niet allemaal over eens.

Boerengezelschap in een interieur, bekend als 'De schaatsenrijders' (1650), door Adriaen van Ostade, Rijksmuseum Amsterdam.

Er was in die tijd nog geen meetapparatuur, maar uit gedetailleerde verslagen uit de scheepvaart en de landbouw, kronieken, reisverslagen en dagboeken is veel weerinformatie af te leiden. Die annalen gaan terug tot voor het jaar 1000. In sommige gevallen is per dag het weer te reconstrueren.

Zo is te reconstrueren dat er in 1703 een legendarische zuidwesterstorm was, die veel schade op zee aanrichtte en ook op het land zijn sporen naliet. In 1709 trof een historische koudegolf noordwest Europa. Mensen vroren dood in hun huis. In Nederland werden temperaturen van –12 gehaald. En die kou hield maandenlang aan.

En in 1717 was er met kerst een grote overstroming in Friesland en Groningen. Het is de grootste stormvloedramp van de 18e eeuw. Er vielen duizenden slachtoffers, mensen en dieren, vooral omdat de overstroming ’s nachts plaatsvond.    


Meer info:

• Buisman, J. 1984: Bar en Boos. Zeven eeuwen winterweer in de Lage Landen, Bosch & Keuning NV, Baarn.
• Buisman, J. 2005: Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen ; Dl. 5:
• Buisman, J. / Van Wijnen, 2000: Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen ; Dl. 4: 1575-1675 / [ill.: Studio KNMI ... et al.]
• Buisman, J. / Van Wijnen, 1998 : Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen ; Dl. 3: 1450-1575 / [ill.: Studio KNMI ... et al.]
• Buisman, J. / Van Wijnen, 1996: Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen ; Dl. 2: 1300-1450 / [ill.: Studio KNMI ... et al.]
• Buisman, J. / 3e [gew.] dr / Van Wijnen, 1996: Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen ; Dl. 1: Tot 1300 / [ill.: Studio KNMI ... et al.]
• H.H. Lamb 1991: Historic Storms of the North Sea, British Isles and Nortwest Europe, Cambridge University Press, Cambridge.