Verre Verwanten
Periodes

Late middeleeuwen

1300-1555
De macht van de graafschappen en hertogdommen blijft toenemen, evenals de macht van het volk. De Vlamingen vallen ons land binnen, de Hollanders belegeren Utrecht, en de Hoekse en Kabeljauwse twisten breken uit.

Onder achtereenvolgens Philips de Stoute, Philips de Goede en Karel de Stoute, behoren de Lage Landen tot het Hertogdom Bourgondië, later uitgebreid tot een Bourgondisch Rijk. Hoewel het Bourgondisch Rijk onderdeel uit blijft maken van het Duitse Rijk, gedragen de vorsten zich steeds meer als onafhankelijk.

Na de dood van Karel de Stoute vallen de Fransen het hertogdom Bourgondië binnen. Uiteindelijk is het Karel V die aan de macht komt. Ook Spanje, Amerika en Duitsland behoren tot zijn rijk. Het is de tijd van de grote ontdekkingsreizen.

Hij heeft een enorme invloed en roept De Nederlanden uit als een bijna zelfstandige staat van zeventien gewesten binnen zijn enorme rijk. In 1555 treedt Karel V af en draagt de macht over aan zijn zoon Filips II.


Klik op de plaatjes om meer te weten te komen over een onderwerp of gebeurtenis uit deze periode.
       
De achterzijde van de Deventer Almanak voor het jaar 1587.
Bloed, slijm en gal 		Een pestslachtoffer, in 1682 geschilderd door Th. G. van der Schuer.
De zwarte dood 		Op deze 15de-eeuwse miniatuur wachten engel en duivel gespannen op de uitslag van het gewetensonderzoek.
Vechten om de ziel van de stervende 		Twee krankzinnigen, in 1673 uitgebeeld door Pieter Xavery.
Door de duivel bezeten
Op de 14de-eeuwse afbeelding zijn dergelijke geselaars te zien.
Schreeuwen om vergiffenis 		De marteldood van de heilige Lucia, omstreeks 1500 geschilderd door de Meester van de Kruisafname.
Hulp van hemelse specialisten 		Een 16de-eeuwse alchemist aan het werk.
De stand van sterren en planeten 		Het Agnesklooster te Utrecht, hier afgebeeld op een 17de-eeuws doek van Pieter des Ruelles.
Menselijk wrakhout
In 1731 schilderde Cornelis Troost de bestuursleden van het Amsterdamse chirurgijnsgilde.
Doctores en chirurgijns 		Het Heerlense carnavalsgezelschap Blauw Sjuut.
De blauwe schuit 		Het Lombardhuis aan de Delftse Camaretten in de 18de eeuw.
Van Lombardhuis tot bank van lening 		Een ‘geselbord’ tegen zigeuners uit 1702, afkomstig uit de stadspoort van Roermond.
Heidens, Egyptenaren en zigeuners
In 1349 werden in Utrecht, Zwolle, Deventer, Kampen, Nijmegen, Arnhem en Zutphen alle joden levend verbrand.
Joden in de Middeleeuwen 		De Schotse huizen ‘Het Lammetje’ en ‘Den Struys’ aan de Kade in Veere.
Veere en de Schotse stapel 		Tussen de gewelfvelden zaten ribben die de druk afvoerden naar pijlers. Zo konden de muurvlakken lichter worden en de raamopeningen groter.
Gotiek: open en licht 		Abraham Beerstraten
Symbolen van burgermacht
20 Eeuwen Nederland
Stadskasteel 		Het stadsgezicht van Utrecht van J. Droochsloot geschilderd omstreeks 1615, toont nog een aantal houten huizen uit de 15de eeuw.
De verstening van de stad 		Vensterglas was in de Middeleeuwen schaars, zoals rechts te zien op de Annunciatie (ca. 1430) door de Meester van Flémalle.
Glas en binten 		Het telmerk uiterst links, in een kapbalk van de 16de-eeuwse kerk in Wognum, is doorgekrast en ernaast opnieuw aangebracht.
Ambachtelijke prefab
Een ornamentprent uit het werk van Vredeman de Vries (1565).
Italië als inspiratiebron 		De binnenplaats van het paleis te Breda. De galerij heeft rondbogen en een Toscaanse zuilorde een type zuil met gladde schacht, een voetstuk en een kapiteel (zuilkop) dat versierd is met een eenvoudig
Binnenplaats van een palazzo 		‘Het Straatje’ van Vermeer uit 1657 / 1658.
Kleur op straat 		Gravure uit 1540 van kasteel het Vredenburg in Utrecht, waar in de Middeleeuwen de stad omheen werd gebouwd. De houten huizen rond het kasteel zijn nog goed zichtbaar.
Opkomst van de steden
Op deze tekening uit 1816 zijn de middeleeuwse houten gevel en de werkruimte van een ijzerhandel in Middelburg goed zichtbaar.
Wonen en werken 		Op de gravure rechts is goed te zien dat veel huiselijke activiteiten zich in de Middeleeuwen afspeelden in één vertrek.
Samen in één ruimte 		De ‘librije’ van Zutphen, in de Sint-Walburgiskerk.
Onderwijs in de landstaal 		Desiderius Erasmus op een schilderij van Quinten Matsijs uit het begin van de 16de eeuw.
Terug naar het klassieke latijn
Een 15de-eeuwse school met links de meester en zijn onafscheidelijke roede.
De harde hand van de meester 		Portret van een 12-jarige scholier uit de betere kringen, in 1531 geschilderd door Jan van Scorel.
Franse school voor de rijken 		Op de prent uit de 17de eeuw het ondervragen van een verdachte door de Inquisitie.
Kerkelijke rechtspraak 		Op de afbeelding Graaf Willem III, bijgenaamd de Goede, laat een wegens corruptie veroordeelde baljuw terechtstellen.
Rechtspraak op het platteland
In 1547 kreeg Gelre een eigen Hof van Justitie in Arnhem.
Hoven van justitie 		Prent uit de 17de eeuw van de Bredase schepenbank.
Overheid als rechtsvervolger 		Op 1 mei 1618 werd de Amsterdamse juwelier Jan van Wely vermoord. De twee daders kregen de doodstraf.
Middeleeuwse top-twee: geweld en diefstal 		Anoniem schilderij van een terechtstelling uit circa 1640.
Korte metten
Op de afbeelding een executie door ophanging, afgebeeld in een bijbel van omstreeks 1470.
‘Meester met den scherpen zwaarde’ 		Op deze 17de-eeuwse prent wordt de tong van een veroordeelde doorstoken.
Straffen op het lichaam 		Een stel schandstenen uit het Zeeuwse Oud-Vossemeer, met een afbeelding van het stadswapen.
Te kijk gezet 		Bedevaartgangers op weg.
Berouw komt na de zonde
Het bezoeken van gevangenen op een schilderij van omstreeks 1510.
Op water en brood 		Beurtschepen op het Spaarne en bij Alkmaar.
Beurtschepen voor het zware werk 		Sommige bedevaartplaatsen lagen betrekkelijk dicht bij huis, zoals Amersfoort waar in 1444 een miraculeus beeldje van Maria was gevonden.
Op bedevaart 		Jeruzalem op een kaart uit de 12de eeuw uitgebeeld met een deel van de omgeving. Binnen de cirkel (de stadsmuur) is links onder meer Golgotha te zien, de plaats waar Christus was gekruisigd.
Boetetocht naar Jeruzalem
Landschap met marskramer uit 1669 van Jan Wijnants.
Reisverhalen uit de Nederlanden 		Op deze afbeelding uit circa 1530 draagt Sint-Franciscus een grote sierknoop. De heilige is uitgebeeld als lakenkoopman en deelt stoffen uit aan de armen.
Het knoopsgat 		Adel en burgerij droegen in de Middeleeuwen schoenen en laarsjes van stof of zacht leer dat naar de voet was gevormd.
Hoosbloccen, tripjes en poulaines 		Op haar graftombe draagt Margaretha van Brabant een gorgerette, gecombineerd met een stijve ring van stof rondom het hoofd.
Creatief met hoofdtooi
Het zogenoemde Justitiepaneel in het stadhuis van Maastricht op de afbeelding dateert uit 1499. De Middeleeuwen lopen dan op hun einde en dat is aan de kleding te zien.
Welgestelde burgers anno 1500 		Utrechters smeken om genade, in hun hemd en op blote knieën. Ze doen dat bij Willem IV, graaf van Holland. Holland en Utrecht lagen in de 14de eeuw voortdurend met elkaar overhoop.
In het hemd gezet 		Het kostbare jongenswambuis op de foto is van zijde en gouddraad en dateert uit circa 1600. Het is verstevigd met baleinen en duidelijk afgeleid van de soldatenkleding.
Huurlingen en de mode 		Rudolph van Buynou, drost van Stavoren en grietman van Gaasterland.
Pronken met het mannelijk geslacht
Een onbekende meester schilderde in de tweede helft van de 16de eeuw een aantal vrouwen in klederdracht, elk met een plaatselijk product. Voor deze boerin uit het Noord-Hollandse Hoogwoud was dat kaas
Plaatselijke klederdrachten 		Dit doek van Swanenburgh uit 1594/1596 toont, nogal geïdealiseerd trouwens, het vollen en verven. Rechtsboven verrichten keurmeesters hun werk.
Leiden en het lakense pak 		Vanaf de 15de eeuw gebruikt de graaf van Holland de Gevangenpoort, toen de hoofdpoort naar het grafelijk kasteel op het Binnenhof, als gevangenis.
Audiowandeling Gevangenpoort 		Proef het verleden: over eten, drinken en bodemvondsten.
Proef het verleden
Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen
Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen 		Gat in de stad
Gat in de stad 		Gouden ring van een kloosterzuster (circa 1500).
Gat in de stad verlengd 		Tiendewegspoort te Gouda, Verspuij, G.J., 1858.
De vesting Gouda verklaard
Willem van Oranje op zijn doodsbed.
Brieven Willem van Oranje 		Dit doek van Swanenburgh uit 1594/1596 toont, nogal geïdealiseerd trouwens, het vollen en verven. Rechtsboven verrichten keurmeesters hun werk.
Leiden en het lakense pak 		Portret van een 12-jarige scholier uit de betere kringen, in 1531 geschilderd door Jan van Scorel.
Franse school voor de rijken 		Het stadsgezicht van Utrecht van J. Droochsloot geschilderd omstreeks 1615, toont nog een aantal houten huizen uit de 15de eeuw.
De verstening van de stad
In 1731 schilderde Cornelis Troost de bestuursleden van het Amsterdamse chirurgijnsgilde.
Doctores en chirurgijns 		Een pestslachtoffer, in 1682 geschilderd door Th. G. van der Schuer.
De zwarte dood 		De achterzijde van de Deventer Almanak voor het jaar 1587.
Bloed, slijm en gal 		Twee krankzinnigen, in 1673 uitgebeeld door Pieter Xavery.
Door de duivel bezeten
In 1731 schilderde Cornelis Troost de bestuursleden van het Amsterdamse chirurgijnsgilde.
Doctores en chirurgijns 		Dit doek van Swanenburgh uit 1594/1596 toont, nogal geïdealiseerd trouwens, het vollen en verven. Rechtsboven verrichten keurmeesters hun werk.
Leiden en het lakense pak

gevangenissen

1885 - Opening van de gevangenis van Scheveningen. De bouw heeft twee jaar geduurd en heeft 488.000 gulden gekost. In 1908 zal worden begonnen met de bouw van drie paviljoens voor gevangenen met psychische stoornissen. De Leidse gifmengster Mie van der Linden wordt veroordeeld tot levenslange tuchthuisstraf wegens het vergiftigen van vier personen. In 1886 wordt in Arnhem de koepelgevangenis in gebruik genomen. Soortgelijke gevangenissen in Breda en Haarlem volgen in 1888 en 1901.
meer kronieken| Meer
Colofon | Contact