28 december 2013
Taalverwarring in Het Groot Dictee van 2013
door Anneke Neijt
Dit jaar volop moeilijke woorden in Het Groot Dictee. De jury hoefde slechts voorstellen te doen voor vereenvoudiging en vast te stellen wat de juiste spelling is. Nu alles achter de rug is, vertel ik graag meer over de tekst vanuit mijn dubbelrol van jurylid en wetenschapper.
Om goed commentaar te geven moet je weten wat het doel is van de tekst. Waarom schrijft iemand deze tekst en wie zal hem lezen? Het dictee van Kees van Kooten is geschreven voor een groot publiek van dicteeliefhebbers. Het gaat om een spel van vormen met een betekenis, waarover wel het een en ander taalkundig toe te lichten valt. Welke bewoordingen kiest de schrijver en wat waren de andere mogelijkheden?
| Er staat – andere mogelijkheid | Toelichting |
| przewalskipaardenmiddel – przewalskipaardpaardenmiddel |
Wil je benadrukken dat het een paardenmiddel is? Of is het gewoon een middel waarbij het woord przewalskipaard gebruikt is? |
| na koffie gedronken te hebben – na de koffie |
Een beknopte bijzin is lastiger dan een zinsdeel zonder werkwoord. Hier bovendien de vervelende bijbetekenis dat Het Groot Dictee koffie drinkt. |
| het Groot Dictee – Het Groot Dictee |
Hoort het lidwoord bij de naam? Kijk even na – hoe noemen de organisatoren van het Dictee dit evenement? (In het juryrapport stond het, maar Het is ook goed gerekend.) |
|
niettegenstaande – niettegenstaande dat – ondanks dat (dan behoud je dat negatieve) – hoewel (klinkt positiever) |
Het is mogelijk om ingebedde zinnen te beginnen met een voorzetsel, maar duidelijker is het om daar het voegwoord dat aan toe te voegen. Bijv. Doe de lichten uit voor(dat) je weggaat. |
|
macedoine, thesaurus, bêtises, journaille, raillerend, exposé, piteuze, accusatie, enz. – mengelwerk, schatkamer, dommigheden, persmuskieten, spottend, uiteenzetting, deerniswekkende, beschuldiging,enz. |
Overmatig gebruik van leenwoorden leidt tot de reactie (op Twitter): “Ik doe pas weer mee als Het Groot Dictee in het Nederlands is.” Er zijn mooie inheemse woorden met dezelfde betekenis. Gemakkelijker te begrijpen, ook al gaat het om woorden die zelden gebruikt worden, zoalsmengelwerk. Minder geschikt als dicteewoord. |
|
initiëren – beginnen |
Het inheemse woord beginnendrukt de betekenis beter uit. Het leenwoord initiëren betekent ‘invoeren’ of ‘inwijden’ en dan gaat het om een situatie waarin iemand voor het eerst begint met iets. |
|
anno hodie, quid pro quo – anno nu, voor wat hoort wat |
(Potjes)latijn. Niet iedereen zal deze uitdrukkingen begrijpen. |
|
postale verbiage – per post verstuurd gewauwel – omhaal van woorden in brieven |
Mooi dat verbiage net alswiewauwen verband houdt metwauwelen. |
| anastrofes, zeugmata, polysyndetons, anakoloeten, contaminaties, emenderen | Vaktermen die toelichting behoeven wanneer de tekst bedoeld is voor lezers die niet geschoold zijn op dit terrein. |
| gardekorps Nederlanders – Nederlandse garde – korps van Nederlanders |
Is gardekorps een contaminatie? Het gaat toch niet om de elite-eenheid uit het Pruisische of Napoleontische leger? |
|
het breidelen van grammaticale valstrikken beschermt ons tegen een Babels imbroglio – ??? |
Er staat zoiets als: het onder controle houden van grammaticale valstrikken beschermt ons tegen een Babylonische spraakverwarring. Dat klopt toch niet? In de zin daarna wordt uitgelegd dat de Babylonische spraakverwarring een beschermende werking heeft. |
| u beseft iets te kunnen deleten – u beseft dat u iets kunt wissen |
Bij beseffen is een beknopte bijzin minder gebruikelijk dan een ingebedde zin met het voegwoorddat. |
Kijk nog eens naar de zin met breidelen. De bedoelde zinsdelen staan er wel, maar in de verkeerde volgorde en met de verkeerde functie. Dat doet me denken aan letterverhaspelingen zoals Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet mkaat het neit uit in wlkee vloogdre de ltteers in een wrood saatn. Opmerkelijk: of het nu om een verhaspeling van letters of een verhaspeling van zinsdelen gaat – de boodschap komt wel over, al kost dat meer moeite. Wat verboden is in wetenschappelijke teksten, kun je in dicteeteksten gerust doen.
Het dictee van Van Kooten is genieten voor de liefhebber van teksten met een interne systematiek en dubbele bodems. Een onlogische zin past gewoon in het betoog - zo zijn vorm en betekenis met elkaar in overeenstemming. Wat mij betreft, een prachtig dictee. Extra leuk dat het dictee leidde tot discussies over taalkundige kwesties. Meer daarover op het weblog van de afdeling Nederlandse taal en cultuur van de Radboud Universiteit Nijmegen.
De tekst, meer uitleg en het juryrapport vindt u hier. Ook is de uitzending te bekijken en worden de spelregels uiteengezet, met extra informatie bij de versie van 2013.
17 december 2013
Hoe zal de tekst van 2013 eruitzien? Diverse prominenten hebben inmiddels een tipje van de sluier opgelicht. Anneke Neijt, Kees van Kooten en Philip Freriks waren de afgelopen week in de publiciteit met uitspraken over Het Groot Dictee der Nederlandse Taal van woensdag aanstaande, 18 december.
Jurylid Anneke Neijt waarschuwde in het weblog van de Radboud Universiteit Nijmegen: "Het gaat dit jaar om spelfouten én taalfouten bij het Groot Dictee. De deelnemers schrijven eerst op wat er gedicteerd wordt, en onderstrepen daarna de grammaticale fouten. De schrijver van het dictee is de man aan wie we graaft zich autobio in de Dikke Van Dale te danken hebben. Als geen ander beheerst hij het genre van de net-niet-grammaticale zinnen: Kees van Kooten."
Presentator en initiatiefnemer Philip Freriks was te gast bij Zo: Raymannop 15 december. Ook uitte hij zijn enthousiasme bij Nu.nl afgelopen woensdag: "Er is altijd een beetje een misverstand over spelling en taal. Een dictee is in de eerste plaats spellen. Maar de dimensie van verkeerd taalgebruik is ook ontzettend leuk. Iedereen herkent dat. We vinden het zelfs terug in de kwaliteitskranten."
Een goed voorbeeld van taalfouten gaf schrijver Van Kooten 11 december bij De Wereld Draait Door. Hij legde uit waarom de krantenkop 'Van slavernij verdacht Brits echtpaar op borgtocht vrij' niet klopt: "Die mensen zijn al slaven. Ze zijn geketend. Ze hebben nooit iets verdiend. Ze mogen even eruit en dan moeten ze nog betalen ook."
11 december 2013
Nog een week en dan is het zover: de uitzending van Het Groot Dictee der Nederlandse Taal op de televisie.
Kees van Kooten schrijft dit jaar de tekst.
Op 11 december licht hij een tipje van de sluier op bij Matthijs van Nieuwskerk in DWDD.
Het Groot Dictee der Nederlandse Taal,
Nederland 1, 21:30 uur, 18 december.
Foto: Keke Keukelaar
7 december 2013
De Volkskrant 7 december 2013
Uitslag voorronde Groot Dictee der Nederlandse taal
De Nederlandse deelnemers aan het Groot Dictee zijn bekend. Dit zijn hun namen: Joke Beltman (Arnhem), Hans Dorsman (Linschoten), Jeroen Groenendijk (Oegstgeest), Laila Hanzouli (Schiedam), Frans Hoekstra (Groningen), Meggy Hurenkamp (Son), Lianne Koops (Eindhoven), Lieneke Landa (Bergen op Zoom), Hans Mathijssen (Vlaardingen), Frans Mulder (Amsterdam), Wendy de Munk (Tilburg), Aldert Prast (Leiden), Bob Smeets (Amsterdam), Janka Smeitink (Dordrecht), Marjon Tinnemans (Utrecht), Bart van Tunen (Zevenbergen), Inge Vlasveld (Gorinchem), Marijke de Wal (Baarn), Gerco Wassink (Zwartebroek), Martin van Wijk (Amsterdam).
De voorronde is dit jaar beter gemaakt dan vorig jaar. Bovendien waren er veel meer deelnemers dan een jaar geleden.
Elk jaar vragen de samenstellers van de woordenlijsten, die ook de auteurs van de zinnen zijn, zich af: is de voorronde van het Groot Dictee niet te moeilijk? De redactie wil potentiële deelnemers niet afschrikken, maar er moet wel een zekere drempel in zitten. Het Dictee is niet voor grappenmakers. Het blijft een subjectieve zaak, maar de score maakt duidelijk dat hij zeker niet te moeilijk was.
In totaal maakten 3.363 mensen dit jaar de voorronde: 2.566 online, 747 via de krant en ongeveer 50 via Twitter. Vorig jaar waren dat er respectievelijk 2.325, 382 en 50. Dat betekent dat dit jaar twee keer zoveel mensen de voorronde in de krant maakten. In 2011 waren het er 650. Laten we het wat vorig jaar betreft op een onverklaarbaar dipje houden.
Aan het Groot Dictee nemen 60 mensen deel. 40 uit Nederland en 20 uit België. De helft van hen zijn BN'ers en BV's. De NTR zendt de 24ste editie van het Dictee op 18 december om 21.30 uur uit op Ned 1.
Auteur is Kees van Kooten. Hij heeft aangekondigd dat hij in zijn tekst niet alleen spellingkennis zal toetsen, maar ook aandacht zal besteden aan de formulering: kloppen de wederkerende werkwoorden, voegwoorden en voorzetsels die hij gebruikt?
De fouten zijn onderstreept, daarachter tussen punthaakjes de juiste spelling, tussen haakjes het aantal fouten per zin.
De correcte woorden zijn onderstreept.
1. machtstrijd machts-strijd machtsstrijd
2. tweeën tweeen 2-en
3. doeane douane douaane
4. charmeoffensief charmoffensief charme-offensief
5. teritoriaal territoriaal territorriaal
6. Middellandse-Zee Middelandse Zee Middellandse Zee
7. onoorbaar onorbaar onoirbaar
8. pandouring pandoering pandoereng
9. goesting choesting gousting
10. makreel macreel makkreel
11. millennium – milennium – millenium
12. rekuperatie recuperaatsie recuperatie
13. verbeisterd verbeijsterd verbijsterd
13. afasie affasie afazie
14. annamnese anamnese anammese
15. matineus matieneus matinieus
16. idillisch idylisch idyllisch
17. vichilant vigilant viegilant
18. post-scriptum postscriptum post scriptum
19. quarantaine karantène carantène
ZINNEN
De fouten zijn onderstreept, daarachter tussen punthaakjes de juiste spelling. Tussen haakjes het aantal fouten per zin. In zin 1 is voor 'up to date' ook 3 fouten goed gerekend. In zin 6 is bij 'spiksplinter nieuwe' ook 3 fouten goed gerekend.
1. Wie anno 2013 een beetje wil meetellen in de participatiesamenleving zorgt dat zijn huis up to date <up-to-date> is ingericht. (1)
2. Dus niet meer zo'n obligaat kook-eiland <kookeiland> dat je nooit gebruikt om die heerlijke rabarbarmousse<abarbermousse> te bereiden. (2)
3. Zoek het meer in de finesse van een steilicoon <stijlicoon> als Rietveld, met zijn ongeëvenaarde hanglamp. (1)
4. Sinds couturiers zich ermee bemoeien, heeft interieurdesign een geheel nieuwe, verassende <verrassende> dimentie<dimensie> gekregen. (2)
5. Zo zijn er nu stoelen waarvan de leuningen in een omhelsing <omhelzing> zijn verstrengeld. (1)
6. Vindt <vind> je zulke spiksplinter nieuwe <spiksplinternieuwe> objecten van modetycoons te duur? Op Marktplaats is ook genoeg exclusiefs te vinden. (2)
7. Kollosale <kolossale> tijgers van porselein of messing olifanten voor een prikkie, trendy en decoratief tegelijk. (1)
8. En wat te zeggen van een vintage model van hoeven en nagels of een lektuurbak <lectuurbak> uit de jaren vijftig? (1)
9. Stik-jaloers <Stikjaloers> zullen je vrienden je om je autentieke <authentieke> smaak benijden en terugdenken aan de tijden van weleer. (2)
10. En anders maak je het zelf met je 3D-printer: vaarwel oude meuk, welkom eigen ontwerp. Helemaal goed! (0)
|
© NTR