dicteetekst 2009

Carrière

 

Het mistte zo, dat ik de afslag miste; die zin liet mij kennismaken met het dictee, waardoor ik stante pede van school af wilde, vanwege te veel voor-de-gek-houderij, al kende ik alle jaartallen van Krimoorlog tot Bokseropstand.

 

Spellen was een ambigue zaak: in automatischepiloottoestand lukte het me vanzelf, maar zodra ik erover nadacht, weifelde ik of gênant zo’n fransozendakje had of niet; ja al die pietje-preciezerige accenten vond ik stupide, maar het gedoe met dat al of niet aaneenschrijven nog wel het stupiedst.

 

Voortijdige schoolverlaters zijn dappere dodo’s op weg naar Bommelskonten; maar uiteindelijk raakte ik toch nog keurig netjes getrouwd, met een baan onder de balkenendenorm maar wel dicht daarbij, en met collegaatjes die ervan uitgaan dat ik geen cultuurbarbaar ben; ik ben tenslotte Tweede Kamerlid.

 

Dat fraaie traktement is meegenomen, want mijn eega is een funshopper; niet zo’n barbiepop die alle braderieën afstruint waar Jan en alleman wel een paar eurootjes kan stukslaan, maar een cliënte van pico bello etablissementen.

 

Tweemaal ’s weeks gaat ze een dagje statten, waarbij ze als een kenau in exprestempo alle jezusfreaks die de Heer en Zijn werken prijzen omverloopt, diverse rollatorrijpe oudjes meesleurend die aan het nordicwalken zijn, en dat alleen omdat ze een nieuw eau de toiletteje heeft gespot.

 

Zwaarbeladen keert ze huiswaarts, sprenkelt eau de cologne uit de eau-de-colognefles en begint op internet eBay af te schuimen voor een zo goed als nieuw Blu-rayspelertje.

 

Als manlief ben ik de financiële kop-van-jut, al kent haar koopdrift één pluspunt: jaarlijks kunnen we voor een extra vakantietje eropuit gaan van het geld dat onze koters met haar luxevoorwerpen op de vrijmarkt terugverdienen.

 

Mijn huwelijk mag direct uit Dantes Hel komen, die schooldag waarop het dictee me ging tegenstaan, was wel het grootste debacle van mijn leven, want als ik toentertijd beter had leren spellen, was ik allang politicus af en nu een wat minder gedweeë geldschieter.

 

Uitleg

 

Zin 1
Het mistte zo, dat ik de afslag miste; die zin liet mij kennismaken met het dictee, waardoor ik stante pede van school af wilde, vanwege te veel voor-de-gek-houderij, al kende ik alle jaartallen van Krimoorlog tot Bokseropstand.

 

Eerst mistte met twee t’s, verleden tijd van misten, dan miste met een t, verleden tijd van missen.

 

kennismaken is een versteende woordgroep die aan elkaar wordt geschreven

 

stante pede is de Latijnse uitdrukking voor ‘op staande voet’. Ontleende woordgroepen behouden meestal hun spatie.

 

van school af wilde en niet van school afwilde. Het werkwoord afwillen komt niet voor. Het gaat hier ook om ‘iets willen’ niet om ‘iets afwillen’. Af hoort dus niet bij willen.

 

te veel: twee woorden. Zonder spatie zou teveel een zelfstandig naamwoord zijn dat ‘overschot’ betekent: het teveel.

 

In voor-de-gek-houderij zit een woordgroep van vier woorden. Vandaar de drie streepjes daartussen.

 

Krimoorlog is met een hoofdletter, om twee redenen. Ten eerste is het de naam van een historische gebeurtenis, en ten tweede is het een samenstelling met een aardrijkskundige naam als eerste lid. Er hoeft geen streepje tussen een naam en het volgende deel van de samenstelling.

 

De Bokseropstand is eveneens een historische gebeurtenis, met een hoofdletter. We schrijven ks, niet x, dat is Engels. De Bokseropstand, rond 1900, was georganiseerd door een Chinese nationalistische beweging die zich ‘Vuisten van gerechtigheid en harmonie’ noemde. Boksers die met vuisten te maken hebben schrijven we met ks, de hondensoort is met een x.

 

Zin 2
Spellen was een ambigue zaak: in automatischepiloottoestand lukte het me vanzelf, maar zodra ik erover nadacht, weifelde ik of gênant zo’n fransozendakje had of niet; ja al die pietje-preciezerige accenten vond ik stupide, maar het gedoe met dat al of niet aaneenschrijven nog wel het stupiedst.

 

ambigue zonder deelteken, want ue is niet een van de veertien verwarrende letterparen waar een deelteken moet worden geschreven.

 

automatischepiloottoestand: samenstellingen met een woordgroep van twee leden worden aaneengeschreven. Die woordgroep is hierautomatische piloot.

 

weifelde is met –ei-. Twijfelen, dat ongeveer hetzelfde betekent, is met een lange –ij-.

 

gênant met dakje op de –e- want het woord is afgeleid van gêne, dat zonder fransozendakje verkeerd uitgesproken zou kunnen worden.

 

pietje-preciezerige is afgeleid van pietje-precies, met een –z-, net als bijprecieze. Zonder hoofdletter, omdat piet hier als soortnaam gebruikt wordt, het gaat om een soort mens, niet om een uniek mens. Pietje-precies staat met een verbindingsstreepje in de woordenlijst, omdat het een vaste woordgroep is van inheemse woorden die samen één begrip vormen.

 

aaneenschrijven: één woord, het is hier een zelfstandig naamwoord.

 

stupiedst en niet stupidest. Deze vorm staat in de Grote Van Dale.

 

Zin 3
Voortijdige schoolverlaters zijn dappere dodo’s op weg naar Bommelskonten; maar uiteindelijk raakte ik toch nog keurig netjes getrouwd, met een baan onder de balkenendenorm maar wel dicht daarbij, en met collegaatjes die ervan uitgaan dat ik geen cultuurbarbaar ben; ik ben tenslotte Tweede Kamerlid.

 

Bommelskonten met een hoofdletter, want het is een (verzonnen) aardrijkskundige naam. Hij is naar Bommelskonten betekent: hij spijbelt.

 

balkenendenorm balkenende moet hier zonder een hoofdletter want het is niet een norm die op de heer Balkenende van toepassing is, maar een soort norm, genoemd naar degene die hem heeft ingesteld. Daarom vervalt de hoofdletter in de persoonsnaam. Twee zelfstandig naamwoorden die samen een nieuwe betekenis hebben, worden aan elkaar geschreven (naar het voorbeeld van bagage + drager = bagagedrager)

 

collegaatjes met dubbel aa, want anders zou er ‘gatjes’ gelezen kunnen worden. Een lettergreep die eindigt op /aa/, /ee/, /oo/, of /uu/ voor het achtervoegsel –tje wordt als gesloten beschouwd, dat wil zeggen: alsof hij eindigt op een medeklinker. In een gesloten lettergreep verdubbelt de klinker (zoals in ik ga, hij gaat).
Een apostrof gebruiken we alleen in bijzondere gevallen.

 

ervan uitgaan niet: er vanuit gaan, want ‘uitgaan’ is het werkwoord, zoals blijkt uit uitgaan van iets.

 

tenslotte betekent hier ‘immers’ en wordt daarom aan elkaar geschreven. Wanneer het woord ‘tot slot’ betekent, moet het wel met twee woorden worden geschreven.

 

Tweede Kamerlid, woordgroepen die met hoofdletters geschreven worden behouden hun spaties wanneer er een samenstelling mee gemaakt wordt. Op dezelfde wijze worden bijvoorbeeld gevormd Prins Bernhardfonds en Guido Gezellestraat. De dubbele hoofdletter geeft aan dat die twee woorden een naam vormen.

 

Zin 4
Dat fraaie traktement is meegenomen, want mijn eega is een funshopper; niet zo’n barbiepop die alle braderieën afstruint waar Jan en alleman wel een paar eurootjes kan stukslaan, maar een cliënte van pico bello etablissementen.

 

traktement is een van de weinige bastaardwoorden die met –kt- geschreven worden en niet met –ct-. Meestal krijgen de klanken -ect- en -act- een c.

 

eega: twee –e-’s, want het is een samenstelling van ee dat ‘wet’ of ‘huwelijk’ betekent en de verkorte vorm van gade, het oude woord voor één van een paar.

 

barbiepop: staat met een kleine letter in het Groene Boekje, omdat barbieeen soortnaam is geworden.

 

braderieën met dubbel-ee. O, omdat de klemtoon op de laatste lettergreep (–ie-) ligt, wordt er een e toegevoegd.

 

Jan en alleman: met een hoofdletter J, omdat Jan hier nog steeds een naam is. Je kunt niet zeggen: daar is een jan en alleman. Dat is anders bij een pietje-precies en een barbie.

 

eurootjes de namen van munten schrijven we met een kleine letter. Twee –o-’s, om dezelfde reden dat collegaatjes twee –a-’s krijgt.

 

stukslaan moet aan elkaar; het staat als werkwoord in het Groene Boekje.

 

pico bello betekent ‘piekfijn, heel mooi’. De woordgroep doet Italiaans aan, maar is een Nederlandse verzonnen combinatie.

 

etablissementen wordt in het Frans met een accent op de –e- geschreven. De meeste van dat soort accenten zijn in de loop der tijd geschrapt. De dubbele –s- komt ook uit het Frans. Voor de Nederlandse uitspraak van de –ie- klank is het niet nodig, maar de dubbele -s- voorkomt wel dat iemand een –z- gaat uitspreken.

 

pico bello etablissementen los van elkaar. Het is een woordgroep binnen een woordgroep, net als stante pede berichtgeving.

 

Zin 5
Tweemaal ’s weeks gaat ze een dagje statten, waarbij ze als een kenau in exprestempo alle jezusfreaks die de Heer en Zijn werken prijzen omverloopt, diverse rollatorrijpe oudjes meesleurend die aan het nordicwalken zijn, en dat alleen omdat ze een nieuw eau de toiletteje heeft gespot.

 

Tweemaal Tweemaal in de betekenis twee keren moet aaneengeschreven worden. Wanneer het om een rekensom gaat, twee maal twee is vier, wordt deze woordgroep wel los geschreven.

 

statten heeft te maken met stad. Volgens der regel van de vormovereenkomst (handen/hand) zou je hier een d verwachten. Toch isstadten niet goed. Het woord wordt al lange tijd met een t uitgesproken en dit is daardoor de regel geworden. Ook in een aantal andere gevallen is dit zo,Net als in bijvoorbeeld bij beeld/beeltenis, autoped/autopetten.

 

kenau met –au-, het woord is afkomstig van een naam. Kenau Simonsdochter Hasselaar streed moedig tijdens het beleg van Haarlem in 1572 en 1573 meldt Van Dale. Het lidwoord een maakt dat kenau hier als soortnaam wordt gebruikt, daarom krijgt het geen hoofdletter.

 

exprestempo is een samenstelling, dus aaneen.

 

jezusfreaks is eveneens een samenstelling. Zonder hoofdletter volgens het Groene Boekje.

 

Heer met een hoofdletter. De regel is dat we een naam voor een heilig persoon of een heilig begrip met een hoofdletter schrijven. De regel heeft betrekking op namen voor God of een godheid, op voornaamwoorden die naar de godheid verwijzen (daarom krijgt ook Zijn een hoofdletter) en op namen voor andere heilige begrippen waarvoor men respect of ontzag wil uitdrukken.

 

omverloopt aaneen want omverlopen staat als werkwoord in het GB.

 

rollatorrijpe aaneen, want een combinatie van een zelfstandig naamwoord en een bijvoeglijk naamwoord schrijven we aaneen (citroengeel bijvoorbeeld).

 

nordicwalken staat nog niet in de handboeken. Doordat er het voor staat, weet je zeker dat het woord aaneen moet (net als het hardlopen). Bovendien is het een onscheidbaar werkwoord, zoals blijkt uit iedereen nordicwalkt tegenwoordig, en niet iedereen walkt nordic tegenwoordig.

 

eau de toiletteje staat zo in het Groene Boekje. De spelling van dit woord strookt niet met de uitspraak.

 

Zin 6
Zwaarbeladen keert ze huiswaarts, sprenkelt eau de cologne uit de eau-de-colognefles en begint op internet eBay af te schuimen voor een zo goed als nieuw Blu-rayspelertje.

 

zwaarbeladen staat zo in het Groene Boekje, het is een versteende woordgroep.

 

eau de cologne is een ontleende woordgroep. Ontleende woordgroepen behouden gewoonlijk de spaties uit de vreemde taal.

 

eau-de-colognefles is een samenstelling met een uitheemse woordgroep als eerste deel. Dan moeten er koppeltekens tussen de woorden staan. Samenstellingen met een inheemse woordgroep als eerste deel, zoalsvanderwaalskracht schrijven we wel zonder koppeltekens.

 

internet met een kleine letter. Het is niet gebruikelijk om een hoofdletter te schrijven en het staat zo in het Groene Boekje.

 

eBay is een naam, dus andere spellingen zijn niet fout gerekend.

 

Blu-rayspelertje. Blu-ray is de naam van een nieuwe techniek van aflezen, met een blauwe laserstraal. Met een hoofdletter en een streepje omdat het om een merknaam gaat. Andere spellingen van deze naam zijn niet fout gerekend. Een koppelteken tussen Blu-ray en spelertje is wel fout gerekend, omdat tussen een naam en de rest van de samenstelling geen koppelteken hoeft te staan.

 

Zin 7
Als manlief ben ik de financiële kop van jut, al kent haar koopdrift één pluspunt: jaarlijks kunnen we voor een extra vakantietje eropuit gaan van het geld dat onze koters met haar luxevoorwerpen op de vrijmarkt terugverdienen.

 

manlief is een samenstelling en wordt aaneengeschreven.

 

financiële met een deelteken, om te voorkomen dat iemand fie-nan-cie-leleest.

 

kop-van-jut wordt met koppeltekens geschreven. Het is de aanduiding van de krachtmachine die je op kermissen aantreft. Alleen wie heel hard kan slaan, raakt de bel. Versteende woordgroepen van inheemse woorden worden gewoonlijk met koppeltekens geschreven, anders dan de versteende woordgroepen van uitheemse woorden zoals eau de cologne.

 

één met twee accenttekens omdat het woord nadruk heeft en onderscheiden moet worden van het lidwoord een met een toonloze –e-.

 

vakantietje zonder apostrof voor –tje. Er wordt geen verkeerde uitspraak opgeroepen als de apostrof ontbreekt.

 

eropuit gaan lijkt erg op ervan uitgaan uit zin 3. De woordgroep eropuitstaat aaneengeschreven in GB. Er zijn syntactische verschillen. De zin Hij wilde uitgaan van iets is mogelijk, maar Hij wilde uitgaan op iets betekent iets anders.

 

luxevoorwerpen is een samenstelling die voorkomt in Van Dale.

 

vrijmarkt aaneen want het is een samenstelling, anders dan de woordgroep vrije markt.

 

terugverdienen is een aaneengeschreven werkwoord.

 

Zin 8
Mijn huwelijk mag direct uit Dantes Hel komen, die schooldag waarop het dictee me ging tegenstaan, was wel het grootste debacle van mijn leven, want als ik toentertijd beter had leren spellen, was ik allang politicus af en nu een wat minder gedweeë geldschieter.

 

Direct mocht voor 1995 ook met een –k-. Dat is nu uitgesloten in het Groene Boekje.

 

Dantes Hel Een apostrof bij Dantes is niet nodig voor een correcte uitspraak. Hel mag ook met een kleine letter geschreven worden. Wie het boekdeel van Dantes meesterwerk bedoelt, schrijft Hel met een hoofdletter.

 

Dictee is net als direct een bastaardwoord, waarin heel vaak –ct- als combinatie voorkomt (traktement is een uitzondering op die regel).

 

Debacle had tot 1995 een fransozendakje, maar dat is verdwenen omdat het niet nodig is voor de uitspraak.

 

Toentertijd klinkt als toendertijd maar het moet met een –t- worden geschreven. Het is ontstaan uit de woordgroep toen, te dier tijd. Dus eigenlijk drukt het woord twee maal het begrip ‘toen’ uit.

 

Allang wordt aaneen geschreven omdat het hier gewoon ‘al’ betekent, in een iets versterkte vorm. In dit geval is de betekenis niet zozeer ‘reeds lange tijd’, maar ‘beslist, ongetwijfeld’. Ook in deze betekenissen wordtallang aaneengeschreven.

 

Politicus af wordt niet met een koppelteken geschreven. Het woord af hoort wel bij politicus, maar het staat niet in het rijtje van bijzondere achtervoegsels zoals president bij minister-president.

 

Gedweeë met drie e’s omdat gedwee eindigt op twee e’s en daar nog een –e als achtervoegsel bijkomt. Het deelteken geeft aan dat de lettergreepgrens daarvoor ligt.

 

--

 

zo goed als/ zogoed als: de twee zijn te verdedigen, maar zogoed staat niet als één woord in het Groene Boekje, dus heeft de jury gekozen voor zo goed als...