[1/7]: Terwijl we door het land reisden lazen we een Zuid-Afrikaanse essaybundel: ‘Writing what we like: A new generation speaks’. Daarin werd een beeld geschetst van ‘slimme jonge Zuid-Afrikanen en hun gedachtes over het leven in het Zuid-Afrika van nu’. Eén artikel in bijzonder sprak ons daarin aan, over het belang van een discours over racisme. We besloten dat we de auteur moesten spreken in Johannesburg. Koketso Moeti is een mensenrechtenactivist en blogger. Ze startte Amandla.mobi, een organisatie die mobiele telefoons gebruikt om mensen te mobiliseren tegen sociale en raciale onrechtvaardigheid. “Hoe mobiliseer je mensen en zet je machtsverhoudingen op z’n kop? Door campagne te voeren in de eigen lokale talen van de mensen en hun mobiele telefoons te veranderen in machtsmiddelen.”
[2/7]: We bezochten Koketso’s kantoor waar ze met Amandla.mobi bureaus huurt in een typische startup hub. Maar haar organisatie is geen typische startup. Ze legt ons het basisidee uit: “In 2009 dreigde ik met de mensen waarmee ik samenwoonde uitgezet te worden. Op het gegeven moment kreeg ik een mobiele telefoon. Dat betekende opeens toegang tot het internet, tot informatie, telefoonnummers, advocaten, etc. Het betekende ook massamobilisatie. Dus toen we de uitzetting aanvochten, stuurde ik bulk smsjes naar nabijgelegen gemeenschappen met de oproep om de wegen af te sluiten zodat de politie ons niet kon bereiken. Zo ontstond het idee voor Amandla.mobi and in 2014 lanceerden we onze eerste campagne. Nu helpen we zowel nationale campagnes te mobiliseren als hyper lokale. We doen ‘rapid responses’ en lange termijn campagnes. Afhankelijk van de kwesties, gebruiken we lokale talen of de grootste vier talen in Zuid-Afrika: isiZulu, isiXhosa, Setswana en Engels. We proberen helder te zijn over onze selectieprocedure: we voeren alleen campagne voor kwesties die zwarte levens aangaan, die van zwarte vrouwen in het bijzonder. Omdat zwarte vrouwen het grootste deel van elk onrecht krijgen te verdragen. Ondertussen hebben we ruim 100.000 mensen die actie hebben ondernomen over allerlei onderwerpen.
[3/7]: Met haar schrijven en Amandla.mobi probeert Koketso in haar land raciaal en sociaal onrecht aan de kaak te stellen en te bestrijden. “Zuid-Afrika is in het algemeen een heel racistisch land. Maar als we het over racisme hebben, is er een extreme focus op het woord ‘kaffer’ (de Zuid-Afrikaanse versie van het n-woord). Dus zolang dat niet wordt benoemd is het moeilijk om bijvoorbeeld aan te kaarten dat wij overal minder betaald worden. Zuid-Afrika is zo gelaagd. We hebben onze rassenkwesties, maar we hebben ook ernstige problemen met klasse en mobiliteit. Een enorme kloof tussen arm en rijk zoals in Sandton en Alexandra, waar je op grote schaal overvloed naast grote schaarste ziet. Sandton is de rijkste vierkante mijl van het hele continent van waaruit je uitkijkt over uitgestrekte krottenwijken.”
[4/7]: De ruimtelijke scheiding tussen arm en rijk in Zuid-Afrika illustreert meer dan de ongelijkheid in het land. Het heeft ook een hele concrete economische impact waarbij mensen een buiten proportioneel deel van hun inkomen kwijt zijn aan het forenzen. Die ruimtelijke architectuur stamt ook grotendeels uit de periode van Apartheid. “Waar ik vandaan kom werken de meeste mensen uit de gemeenschap in de landbouw. Ik had het voorrecht om elders naar school te kunnen gaan, 17 km daar vandaan. Ik was één van de eersten uit mijn gemeenschap die een bureaubaan kreeg. In principe betaalde het goed, maar door de ruimtelijke architectuur was ik zo veel kwijt aan vervoer, dat ik maar 300 rand overhield.”
[5/7]: “Helaas is het dominante discours hier dat arme mensen lui zijn, dat mensen zichzelf omhoog moeten werken. Het zijn eigenlijk de slecht betaalde armen, die de rest subsidiëren. We krijgen vaak de slachtoffers van de enorme ongelijkheid in dit land te zien, maar de enorme excessen worden niet aangewezen. Denk aan politieke machtsspelletjes, denk aan aannemers die de staat beroven. Het is een puinhoop, een ramp en mensen betalen de prijs daarvoor. Het narratief rond corruptie in Zuid-Afrika is heel raciaal. Het idee dat zwarte mensen corrupt zijn. Maar meedogenloze, winst maximaliserende bedrijven. Dat is voor mij corruptie.”
[6/7]: “Het ANC was lange tijd de enige partij in Zuid-Afrika die concurrerende belangen bij elkaar hield. Voor veel mensen is het de enige politiek die ze kennen. Maar onze maatschappij is eigenlijk te ongelijk daarvoor. Nu het ANC banden heeft het het grote geld ontstaat er weerstand en nemen mensen afstand. We zijn gedesillusioneerd geraakt door het ANC. Helaas zijn de keuzemogelijkheden wat betreft partijen zo beperkt dat er ook steeds minder mensen stemmen. De opties voor verzet zijn daarmee ook heel beperkt. Veel mensen denken dat activisme is: de straat op gaan en demonstreren. Terwijl in werkelijkheid voor veel mensen simpelweg overleven een enorme daad van verzet is.”
[7/7]: In 2015 en 2016 waren op universiteiten in het hele land demonstraties in het kader van de #RhodesMustFall en #FeesMustFall bewegingen. Dat leidde tot wijdverspreide aandacht voor de erfenissen van Apartheid. Koketso maakt zich na dit gezien te hebben zorgen over het beeld in de verslaggeving in Zuid-Afrika van protest en activisme. “Deze twee bewegingen konden zo groot worden doordat er witte instituties bij betrokken waren. Maar historisch zwarte instituties zijn al jaren bij deze strijd betrokken, sinds het einde van Apartheid en daarvoor. Wat op de universiteiten gebeurt is maar een klein deel van het protest in het land, waar veel aandacht naar uit gaat. Het is veel fijner als het in het hoger onderwijs plaatsvindt, dan als het in een township gebeurt ergens in het uithoek, toch? Het gaat ook om de verslaggeving. In veel gevallen besteden journalisten geen aandacht aan pogingen om de staat of gemeentes aan te spreken. Ze komen pas tevoorschijn als er geweld is. Daardoor ontstaat het beeld dat protest altijd met geweld gepaard gaat. Terwijl eigenlijk blijkt dat je als maatschappij niet oplette totdat er dingen in brand stonden.”
