Tekst: Francine Oomen

Spiegeltje, spiegeltje…

De puberteit is een jungle en ik lijk wel een orang-oetang of een chimpansee, denkt Rosa enigszins gestrest, terwijl ze met grote accuratesse haar gênante wenkbrauwen tot een spectaculair model epileert.

Kritisch bekijkt ze haar stijlvolle lokken, waarin door een chique kapper een coupe soleil is aangebracht met kamille-extract, lelietjes-van-dalen en een tinctuur van citroen; ze recht haar schouders en spreekt haar spiegelbeeld toe.

‘Nee Rosa, je moet positief denken, ook al is dat gecompliceerd als je wordt gebombardeerd met tv-programma’s over neuscorrecties, facelifts en liposuctie; met wat dierproefvrije mascara en lipgloss ben je perfect zoals je bent!’

Tekst: Edward van de Vendel

Spreekbeurten

Daarom, kameraden, startte ik een actiegroep voor leukere spreekbeurten, opdat jullie schooldagen gepimpt worden met thema’s als de okapi, bijgelovigheid, toiletgebruik door de eeuwen heen en de precieze technieken van de humor. Dus: word allen lid!

Volgens allerlei ambtenaren en directieleden hebben achtstegroepers een relaxed leventje, maar ik zeg: en die Cito-toetsen dan, die uitgekauwde lespakketten, en vooral die terreur van ongeïnspireerde spreekbeurten?

O, dat hachelijke gewauwel over cavia’s, over punniken, of zelfs over voetbal; in principe misschien best interessant, maar uiteindelijk gaat het nooit over reële dilemma’s als: welke Ajacied heeft na de match de ergste stinksokken?

Volgens allerlei ambtenaren en directieleden hebben achtstegroepers een relaxed leventje, maar ik zeg: en die Cito-toetsen dan, die uitgekauwde lespakketten, en vooral die terreur van ongeïnspireerde spreekbeurten?

Poëzie!

1. Alleen als je een vervelende ellendeling, zanikende zeurkous, dooie piet,
droge klaas of pasgeboren baby'tje bent, houd je niet van gedichten; anders
wel, want poëzie is spelen met taal en wie houdt daar nou niet van?

2. Luister maar: op een doordeweekse donderdag doken drieëndertig doofgeboren
Deense dames met dikke dijen voor dag en dauw dapper van de duikplank in het
diepe.

3. Als woorden met dezelfde letter beginnen heet dat alliteratie; dat is een
minder bekende manier van rijmen dan eindrijm, zoals: toen de dames een
bejaarde van de hoge douwden, heeft die oude het niet drooggehouden.

Uitleg:

Poëzie!

1. Alleen als je een vervelende ellendeling, zanikende zeurkous, dooie piet,
droge klaas of pasgeboren baby'tje bent, houd je niet van gedichten; anders
wel, want poëzie is spelen met taal en wie houdt daar nou niet van?

- ‘Zanikende’: één k. De i wordt uitgesproken als een toonloze e, en de letter daarna wordt nooit verdubbeld.

- ‘piet’ moet met een kleine letter, want het is een soortnaam (een dooie piet); klaas staat ook met een kleine letter in het Groene Boekje.

- ‘dooie’: gewoonlijk moet je natuurlijk dode schrijven terwijl je dooie zegt. Hier betekent het 'saaie'. Het bijvoeglijke naamwoord dooie staat niet in het Groene Boekje, en met de betekenis 'dode, saaie' staat het in de Grote Van Dale bij 'dooievisjeseter': 'saaie kerel'. De spelling moet dus beslist dooie zijn.

- ‘pasgeboren’: aan elkaar. Vaste combinatie van twee woorden.

- ‘Baby'tje’ moet met een apostrof, omdat de y ook wel als korte i uitgesproken kan worden, zoals in ‘symbool’. En we willen niet dat iemand 'beebitje' gaat zeggen.

- ‘houd je’: zonder t.

2. Luister maar: op een doordeweekse donderdag doken drieëndertig doofgeboren
Deense dames met dikke dijen voor dag en dauw dapper van de duikplank in het
diepe.

- ‘doordeweekse’: aan elkaar.

- ‘doofgeboren’, bijvoeglijk naamwoord, aan elkaar. Soms wordt een vaste combinatie van twee woorden aan elkaar geschreven en als samenstelling beschouwd. Dat komt doordat zo’n combinatie heel vaak voorkomt en daardoor aan elkaar groeit.

3. Als woorden met dezelfde letter beginnen heet dat alliteratie; dat is een
minder bekende manier van rijmen dan eindrijm, zoals: toen de dames een
bejaarde van de hoge douwden, heeft die oude het niet drooggehouden.

- ‘Alliteratie’ en ‘allitteratie’ zijn allebei goed (Groene Boekje). De l moet wel verdubbeld worden; een enkele l is fout.

- ‘Drooggehouden’, werkwoord is ‘drooghouden’, aan elkaar.

Dicteetekst Halve Finale - 25 november 2009

Beeld en Geluid

Je bevindt je in het audiovisuele expertisecentrum van Nederland. In de archieven hier liggen allerlei beeld- en geluidsfragmenten opgeslagen. De complete collectie staat in de catalogus, die online te raadplegen is.

De hele mediageschiedenis vind je op deze locatie terug, van stomme films met veel gooi-en-smijtwerk tot interactieve
tv-programma’s. Ook quizzen en soapseries zijn hier systematisch opgeborgen. Verder is het instituut gespecialiseerd in documentaires over historische onderwerpen, bijvoorbeeld de middeleeuwen of de Tweede Wereldoorlog.

In deze gevarieerde expositie zap je met reuzensprongen van nostalgische zwart-witseries naar geavanceerde sciencefictionfilms. Ook wordt een appel gedaan op je creativiteit. Je kunt als journalist een interview afnemen. Of als regisseur een aantal nieuwsscènes ordenen.

Slimmeriken e-mailen hun product, waar ze vaak apetrots op zijn, naar huis en zetten het op een dvd’tje. Voor sommigen blijft dat in de privéverzameling. Anderen sturen kopieën rond en hopen dat dit het begin wordt van een flitsende carrière in de media-industrie.

Uitleg:

• Beeld en Geluid, eigennaam met hoofdletters geschreven (dit niet als fout meerekenen!)
• bevindt, tweede persoon enkelvoud dus met dt
• audiovisuele, leenwoord, er hoort geen streepje tussen audio en visuele
• expertisecentrum,leenwoord let op de x, de s en de c
• Nederland, aardrijkskundige namen met een hoofdletter
• archieven, leenwoord, in het meervoud verandert de f in een v
• allerlei,met ei
• beeld- en geluidsfragmenten, na beeld een weglatingsstreepje, let in geluidsfragmenten op de tussen-s en de g
• complete, leenwoord
• collectie, leenwoord
• catalogus, leenwoord
• online, uit het Engels, wordt aaneengeschreven
• mediageschiedenis, aaneenschrijven
• vind, de persoonsvorm je staat achter het werkwoord, in dat geval schrijf je d op het eind
• locatie, leenwoord met c
• gooi-en-smijtwerk, samenstelling met samenkoppeling, tussen de delen van de samenkoppeling komen streepjes, het rechterdeel van de samenstelling schrijf je eraan vast
• interactieve, leenwoord, let op de c en de v
• tv-programma’s, in een samenstelling met een afkorting hoort een streepje; teeveeprogramma’s kan ook, dan mag er geen streepje staan. De apostrof in het meervoud is nodig i.v.m. een mogelijke uitspraakfout.
• quizzen, leenwoord uit het Engels, let op zz
• soapseries, samenstelling met leenwoord uit het Engels, er is geen reden om een streepje te zetten
• systematisch, leenwoord met y en isch
• instituut, leenwoord
• gespecialiseerd, leenwoord, let op de c en de d aan het eind
• documentaires, leenwoord, let op de c en air
• historische, leenwoord met i en isch
• bijvoorbeeld, aaneenschrijven
• middeleeuwen, namen van tijdperken met een kleine letter
• Tweede Wereldoorlog, namen van historische gebeurtenissen met hoofdletters
• gevarieerde, in variëren een trema, in gevarieerde niet, voltooid deelwoord eindigt op d
• expositie, leenwoord
• zap, werkwoord afkomstig uit het Engels
• reuzensprongen, samenstelling van twee zelfstandige naamwoorden, het eerste deel heeft uitsluitend een meervoud op –en, volgens de hoofdregel wordt dan een tussen-n geschreven
• nostalgische, leenwoord, let op de g en isch
• zwart-witseries, zwart-wit is een samenkoppeling met twee gelijkwaardige delen, in de samenstelling schrijven we het rechterdeel eraan vast
• geavanceerde, voltooid deelwoord eindigt op d, avanceren is Frans leenwoord, let op de c
• sciencefictionfilms, samenstelling met een Engels leenwoord, aaneenschrijven
• appel, sinds de laatste spellingwijziging tot veler verontwaardiging zonder accentteken
• creativiteit, leenwoord met c
• journalist, leenwoord met ou
• interview, sommigen schrijven een u voor de w, dat is onjuist
• regisseur, leenwoord, met i en ss
• nieuwsscènes, let op de tussen-s en het accent grave
• slimmeriken, -ik in slimmerik is onbeklemtoond, dan schrijf je in het meervoud -iken
• e-mailen, samenstelling met een losse letter (e is afkorting voor electronic), dus een streepje
• product, met c
• apetrots, uitzondering op de hoofdregel van de tussen-n, het geheel is een bijvoeglijk naamwoord en het eerste deel dient alleen ter versterking van het tweede deel, je zou het door ‘zeer’ kunnen vervangen
• dvd’tje, een afleiding met een afkorting, daarin staat een apostrof
• sommigen, met een n omdat het om personen gaat
• privéverzameling, na privé (met accent aigu) volgt geen streepje
• anderen, met n omdat het om personen gaat
• kopieën, met een k, in het meervoud is het trema nodig i.v.m. een mogelijke uitspraakfout
• wordt, met dt
• carrière, leenwoord met een accent grave i.v.m. de juiste uitspraak
• media-industrie, samenstelling, tussen de a en de i is een streepje nodig i.v.m. een mogelijke uitspraakfout

Mug

1. Irritante insecten kun je bestrijden met chemische insecticiden, ofdoodslaan met een opgerolde krant, maar je kunt ze gek genoeg ook juist aanschaffen, las ik in de Kidsweek.

2. Een zespotige, van op afstand bestuurbare robotmug, de zogeheten Flexbug, maakt extreem realistische zoemgeluiden en kan echt vliegen zonder te pletter te slaan tegen allerlei obstakels, dankzij ingenieuzegeluids-, bewegings- en lichtsensoren.

3. Als je hysterisch wordt van het gezoem om je hoofd moet je als dewiedeweerga het aan-uitknopje zoeken, of je wacht totdat hij zijnaccuutje heeft leeggevlogen - of je schakelt hem definitief uit meteerdergenoemde opgerolde krant.

(De uitleg vind je onder 'Woordenlijst'.)

Meester Jaap vertelt.

Zin 1

‘Toen ik vanmorgen op mijn krakkemikkige ijzeren ros naar schoolcroste, prakkiseerde ik over het dictee dat ik vandaag zou geven, waarbij ik zocht naar originele grammaticale instinkertjes waarvan bij sommigekinderen onmiddellijk de nekharen rechtovereind gaan staan.

Zin 2.

Andere foezelen door stiekem af te kijken, terwijl ik altijd de potentiëleklanten voor onvoldoendes vooraf traceer, zodat ze typischedicteewoorden als: bibliothecaris en wc-brillenverkoper, kunnenrepeteren op een A4’tje.

Zin 3.

Vroeger waren er van die bijdehante kinderen die wekenlang trainden en zo op efficiënte en professionele wijze mijn curieuze zinnen foutloosdoorstonden en daarna triomfantelijk meldden, dat ze feilloos allevalstrikken hadden omzeild.’