Juryrapport 2015

 

Juryleden

 

Ludo Permentier (zin 1 en 4)

Annemarie Jorritsma (zin 2 en 5)

Lieve Joris (zin 3 en 6)

 

Volgorde van behandeling
(op het spreekgestoelte in de Eerste Kamer
van links naar rechts, vanuit de Kamer gezien):

 

GB = Groene Boekje, de Woordenlijst Nederlandse taal, 2015.

VD = Van Dale, het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 2015

 

-

 

Lang leve het heen-en-weer­­­

het heen-en-weer: met streepjes als het een zelfstandig naamwoord is. Uitdrukking: het heen-en-weer van iets krijgen = er zenuwachtig van worden. Als bijwoord is het zonder streepjes: heen en weer reizen (zie zin 5).

 

Zin 1. LUDO PERMENTIER

 

Ik was een pensionaatsmeisje met een goeiige nonkel die redemptorist was en ‘s zondags

te allen tijde een soutane droeg. In de Congolese brousse praatte hij Kikongo en dronk palmwijn zo zacht als leguanenhuid.

 

goeiige: geen trema op de tweede i omdat twee i’s niet samen één klank voorstellen.

nonkel: spreektalig Vlaams woord voor ‘oom’, van het Franse ‘oncle’.

redemptorist: pater van de congregatie van de Allerheiligste Verlosser. Redemptor is Latijn voor ‘de Verlosser’. Zoals alle titels van geestelijken en aanhangers van een godsdienst of een andere overtuiging, zonder hoofdletter.

’s zondags: voluit ‘des zondags’, dus ‘op zondag’. De apostrof komt waar de letters zijn weggelaten, dus voor de s. U had ook ‘zondags’ mogen schrijven, zonder ’s ervoor. Ook dat woord staat in Van Dale als bijwoord, met de betekenis ‘op zondag’.

te allen tijde: verouderde uitdrukking; let op de naamvalsvormen.

soutane: het zwarte gewaad met een lange rij knopjes, dat katholieke priesters vroeger droegen.

brousse: een Frans woord voor jungle of rimboe. Wordt vooral in Vlaanderen gebruikt.

Kikongo: een Bantoetaal, gesproken door de Kongo, een volk dat woont in het vroegere koninkrijk Kongo, in het grensgebied van het huidige Congo-Kinshasa, Congo-Brazzaville en Angola. Kikongo wordt met tweemaal een k geschreven, terwijl de naam van het land Congo en het daarvan afgeleide woord Congolees, met c zijn.

leguanenhuid: met tussen-n omdat het woord leguaan een meervoud heeft op –en.

 

 

Zin 2.  ANNEMARIE JORRITSMA

 

Pontificaal gezeten in mijn bomma’s fauteuil, onder de Byzantijnse afbeelding van

Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand in haar karmozijnrode gewaad, een drupje Elixir d’Anvers op het ovale bijzettafeltje, liet heeroom tijdens zijn congé sigarenrook de kamer in kringelen.

 

pontificaal: als een bisschop of een paus. Afgeleid van pontifex = opperpriester. Hier wordt bedoeld: zo gaan zitten dat men niet om je heen kan.

bomma’s: bomma is een spreektalig Vlaams woord voor oma. Omdat het woord eindigt met een heldere klinker, komt er een apostrof voor de bezits-s.

Byzantijnse: betekent: wat betrekking heeft op Byzantium of op de Grieks-katholieke kerk en cultuur. Wordt in die betekenis met hoofdletter geschreven. Het woord kan ook betekenen ‘kleingeestig’ of ‘slaafs’. Dan vervalt de hoofdletter. Let ook op de y en de z.

Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand: een van de talloze namen die in het katholieke geloof gegeven worden aan Maria. Onze-Lieve-Vrouw wordt altijd met streepjes geschreven omdat het een vaste samenkoppeling van woorden is. Het geheel is een eigennaam, vandaar de hoofdletters.

karmozijnrode: karmozijn is een helrode kleur die vroeger gemaakt werd van het schild van de kermes of schildluis. ‘Karmozijnrode’ aan elkaar, zoals ook helrood of grasgroen.

Elixir d’Anvers: kruidig en zoet likeurtje, Antwerpse specialiteit maar met een Franse naam.

ovale: veel mensen zullen hier een –n aan willen schrijven (naar analogie met bv. ‘metalen’), maar het is geen stofnaam, wel een verbogen vorm van ‘ovaal’.

heeroom: een oom die katholieke priester is. Het vrouwelijke is ‘tante non(neke)’.

de kamer in kringelen/inkringelen: of u in+kringelen aan elkaar vast schrijft of los, we hebben het allebei goedgekeurd. De woordenboeken lijken hier geen vaste regel voor te gebruiken en ‘inkringelen/in kringelen’ komt er niet in voor.

 

 

Zin 3.  LIEVE JORIS

 

Op mijn tweeëntwintigste verliet ik dit sacrosancte, breliaanse universum en verkaste

naar Nederland, waar een kotelet een karbonade heette, caoutchouc rubber, een froufrou een pony en een brood niet grijs was maar bruin.

 

tweeëntwintigste: drie e’s na elkaar en een trema op de derde

sacrosancte: komt van het Latijn ‘sacrosanctus’ = onschendbaar, heilig, eerwaardig.

breliaanse: afgeleid van de familienaam Brel, verwijzend naar Jacques Brel die de sfeer in die huiskamer treffend in chansons heeft vertolkt. Als we een bijvoeglijk naamwoord maken van een persoonsnaam, vervalt de hoofdletter.

verkaste: met één t, want het werkwoord is ‘verkassen’. Het heeft te maken met een kas (een serre) en niet met een kast.

kotelet: met k. Geen dakje op de o.

karbonade: met k.

caoutchouc: zoals in het Frans. Nederlanders spreken het uit met k achteraan, Sommige Belgen laten die vallen, zoals in het Frans.

froufrou: zoals in het Frans, waar ‘froufrou’ ‘geritsel’ betekent. Wat Belgen een ‘froufrou’ noemen, is in het Frans ‘une frange’. Het is dus haar dat boven de wenkbrauwen horizontaal is afgeknipt.

 

 

Zin 4. LUDO PERMENTIER

 

In Mokum voelde ik me algauw senang. Ik leerde jij-bakken pareren, linkmiegels vermijden en ervoer mijn expatriatie nooit als een collocatie. Allengs maakte ik kennis met hachee, gruttenpap en krentjebrij, maar ook met saté en spekkoek, en at niet alleen halal maar ook koosjer.

 

Mokum is een benaming voor Amsterdam in het Bargoens, de geheimtaal voor dieven en landlopers.

senang: Maleis woord, komt alleen in het Nederlands van Nederland voor. Betekent: lekker, behaaglijk.

jij-bakken: een manier om een verwijt terug te kaatsen. Bijvoorbeeld als iemand zegt dat je veel rommel maakt, antwoorden: ‘Achter in je tuin ligt anders ook wel een vuilnisbelt!’

pareren: tweemaal met enkele r. Term uit de schermsport. Betekent: ‘afwenden’ of ‘tegenhouden’. Ook in de rijschool wordt de term gebruikt, voor ‘tot stilstand brengen’.

linkmiegels: komt alleen in Nederland voor. Is afkomstig van het Rotwelsch, een Duitse boeven- en landloperstaal. Het betekent: ‘gewiekste of lepe venten’.

expatriatie: al dan niet vrijwillig vertrek uit het vaderland

collocatie: heeft uiteenlopende betekenissen. Hier wordt de Vlaamse betekenis bedoeld: ‘gedwongen opname in een instelling’.

hachee: Nederlands stoofgerecht, te vergelijken met het Vlaamse stoofvlees. We schrijven het op z’n Nederlands met ee achteraan, zoals puree en fricassee. Maar andere woorden voor gerechten, zoals paté en saté, zijn met een accent.

gruttenpap: brij van melk of karnemelk met grutten, dat is gepeld en gebroken graan. Grutten is een meervoud met een n achteraan. Die zien we daarom ook in de samenstelling gruttenpap.

krentjebrij: komt alleen voor in Nederland. Wordt ook watergruwel genoemd. Is een nagerecht met onder meer bessensap, gort, krenten en suiker.

halal en koosjer: met kleine letter.

 

 

Zin 5.  ANNEMARIE JORRITSMA

 

‘Wordt mijn dochter daarginds niet te astrant?’, weifelde mijn moeder. Ze prefereerde inmiddels dat ik Neerpelts sprak – alles beter dan dat gutturale Hollands. Mijn vader fulmineerde tegen het perfide drugsbeleid van de noorderburen en hun promiscuïteitbevorderende seksshops, maar hun eloquentie apprecieerde hij

en het Groot Dictee miste hij niet één keer.

 

astrant: verbastering van het verouderde Franse ‘assurant’. Betekent: vrijpostig, brutaal.

Neerpelts: het dialect van de Limburgse gemeente Neerpelt.

gutturale: in de keel gevormde. Gutturale medeklinkers zijn de g, ch en k.

fulmineerde: fulmineren = heftig uitvaren, foeteren.

perfide: valse, verraderlijke. Niet met ie maar met i.

noorderburen: Zo noemen Vlamingen de Nederlanders. Zonder hoofdletter, omdat ‘noorden’ hier een kompasrichting is.

promiscuïteitbevorderende: mag ook los worden geschreven ‘promiscuïteit bevorderende’. Promiscuïteit = vrij seksueel verkeer of ongehuwd samenwonen.

seksshops: in het Engels met x, bij ons met ks. ‘Sexappeal’ en ‘sexy’ zijn bijna de enige woorden waar seks met x is.

eloquentie: welsprekendheid.

apprecieerde: met dubbele p.

miste: met enkele t, want het is een vorm van het werkwoord missen, niet van misten.

 

 

Zin 6.  LIEVE  JORIS

 

Jeminee, ben ik na al die jaren verkaasd? Vast en zeker, al val ik geenszins van Scylla in Charybdis wanneer ik – om te spreken met de onlangs verscheiden Drs. P – vice versa heen en weer vaar tussen beide taal- en cultuuroevers.

 

jeminee: verbastering van ‘Jesus Domine’, O Here Jezus.

verkaasd: van het werkwoord verkazen. Dat betekent, naast ‘in kaas veranderen’ ook ‘vernederlandsen’. Met d, en dat kun je horen als je zegt: ‘verkaasde’.

geenszins: volstrekt niet. De s vinden we ook terug in ‘alleszins’ en ‘enigszins’.

van Scylla in Charybdis vallen: van de regen in de drup komen. Wie door een bepaalde

zee-engte wilde varen, werd volgens de Griekse mythologie belaagd door twee gevaren. Aan de ene kant Scylla, een soort draak met zes hondenkoppen; aan de andere kant Charybdis, een zeemonster dat enorme hoeveelheden water naar beneden zoog en draaikolken veroorzaakte. De Argonauten overleefden deze gevaren en ook Odysseus kwam erdoorheen.

vice versa en heen en weer betekenen hetzelfde. Als bijwoord schrijven we geen streepjes.

taal- en cultuuroevers: dit is een samentrekking. De volledige vorm is ‘taaloevers en cultuuroevers’. Op de plaats van het weggelaten deel plaatsen we een streepje.